بهناوی خوای بهخشندهو میهرهبان بهناوی گهلهوه ئهنجومهنی نیشتمانیی كوردستان- عیراق پشت به حوكمی بڕگه (1)له ماددهی (56) له یاسای ژماره (1)ی ســـــاڵی (1992) ههمواركراو و، لهسهر خســتنهڕووی ژمارهی یاسایی له ئهندامانی ئهنجومهنی نیشتمانیی كوردســـــتان- عیراق، ئهنجومهن له دانیشـــــتنی رۆژی (3/4/2006) بڕیاری دا ئهم یاسایهی خوارهوه دابنێت: یاسای ژماره( 3 ) ی ساڵی 2006 یاسای بهرهنگاربوونهوهی تۆقاندن ( تیرۆر ) له ههرێمی كوردستان - عێراق دا مادهی یهكهم: كردهوهی تیرۆر بهكارهێنانی توندوتیژی سازدراوه، ههڕهشهپێكردنیهتی، هاندانه بۆی، یان پێههڵدانیهتی كه تاوانكار پهنای بۆ دهبات بۆ ئهنجامدانی پرۆژهیهكی تاوانكاری، كهسێك یان كهسانێك پێی ههڵدهستن وتاكێك یان كۆمهڵه كهسانێك دهكهنه ئامانج، یان ههر به ڕهمهكی ئهنجامی دهدهن بهنیازی نانهوهی تۆقاندن وترس وشلهژان وئاژاوهنانهوه لهنێو جهماوهردا بۆ ئهوهی زیان به سیستهمی گشتی بگات، ئارامی وئاسایش وسهلامهتی كۆمهڵگه وههرێم، ژیانی تاكهكهسان، سهربهخۆییان، پیرۆزییان، ئاسایشیان، بخرێته مهترسیهوه، یان بۆ زیان پێگهیاندن به ژینگه، به یهكێك له سهرچاوه گشتیهكان، به دهسگا، سامانه گشتی، یان تایبهتیهكان، بۆ بهدیهێنانی ههندێ مهبهستی سیاسی، هزری، ئایینی، تایفهگهری، یان ڕگهزی. مادهی دووهم: ئهم كردهوانهی خوارهوه به تاوانی تیرۆركاری (تۆقاندن) دادهندرێن وسزایان لهناوبردنه (اعدام): 1. دامهزراندن، رێكخستن، یان بهرێوهبردنی رێكخراو،كۆمهڵه، دهسته، باند،بنكه، یان كۆمهڵێك، بهئامانجی ئهنجامدانی یهكێك لهو تاوانه تۆقێنهرانهی لهم یاسایهدا هاتوون، 2. تیرۆركردن بۆ مهبهستێكی سیاسی،ئایدیۆلۆجی، یان بهكافردانان. 3. بهكارهێنانی كهرهستهی تهقینهوه، سووتێنهر، گڕگر، ئامیری دروستكراو بۆ تێكدان وڕووخاندن لهڕێگهی تهقاندنهوهی راستهوخۆ، یان بهئامێری لهدوور ئاراستهكراو، مینرێژكردنی ماشێن، ههر ئامێرێكی دیكه، چاندنی بۆمبی خاپووركار، بهكارهێنانی چهكه جهنگیهكان بهگشت جوره جیاجیاكانیهوه، پشتێنهی خاپووركار، نامهی مینرێژكراو، ماده، گازی ژههراوی، میكرۆبی، یان تیشكدهر، بهمهبهستی تیرۆركاری، ئهگهر كارهكه مردنی كهسێك، یان پتری لێكهوتهوه. 4. به بارمتهگرتنی كهسێك، یان كهسانێك بۆ كارتێكردن له دامودهزگاكانی ههرێم، لهو دهستهو رێكخراوه نیشمانی یان نێودهولهتهییانهی له ههرێمدا كاردهكهن بۆبهدهستهێنانی ههر جۆره سوودێك یان كهلكێكَ، به ناچاكردنیان بۆ ئهنجامدانی كارێكی دیاركراو، یان نهكردنی، یان دروستكردنی بارێك لهترس وتۆقین. 5. كوشتنی ئهو كهسانهی پاراستنی نێودهوڵهتی دهیانگرێتهوه، یان كوشتنی كارمهندانی فهرمانگه ودهسته دهبلۆماسی وكۆنسۆلگهری ودامهزراوه وكۆمپانیای بیانی ورێكخراوه نێودهوهلهتیه حكوومی و ناحكومیهكان، ئهوكهسانهی لهگهڵیاندا كاردهكهن، وتاوانهكهش بهمهبهستی تۆقاندن (تیرۆر) بێت. سزاكهشی دهبێته زیندانی ههتاههتایی، ئهگهر هێرش بردنهكه مردنی لێنهكهوتهوه. 6. چوونه ناو ههر رێكخراو، كۆمهڵه، دهسته، باند ( عصابه)، بنكه، یان كۆمهڵێك كاری تۆقاندن ئهنجام بدات، ئهگهر ئهنجامدهر كارمهند بێ له هیزی ئاسایشی ناوخۆ، یان (پێشمهرگه) زێرهڤانیی ههرێم بوو، یان ئهگهر تاوانكار مهشقی سهربازی، یان ههواڵگری لهیهكێك لهم لایهنانه پێكرابوو. 7. هاوكاریكردن لهگهڵ وڵاتیكی بیانی، ههر رێكخراو، كۆمهڵه، باند، بنكه، یان كۆمهڵێكی دهرهوهی وڵات، یان كار بۆ بهرژهوهندی ههر یهكێكیان بكات بۆ ئهوهی تاوانێك لهو تاوانانهی لهم یاسایهدا دهقنووسكراوون ئهنجام بدات. 8. ئاسانكاری هاتنهژوورهوه وچوونهدهرهوهی ههرێم بۆ تیرۆریستان، دابینكردنی شوێنی حهوانهوهیان، شاردنهوهیان، حهشاردانیان، بهخۆی، یان بهكهسێكی دی، یارمهتیدانیان به ههواڵپێدان وپێشكهشكردنی ئهو زانیاریانهی بهكاردێن بۆ پلاندانان، یان بۆ دهستپێكردنی جێبهجێكردنی تاوانی تیرۆركاری، بهمهرجێك بهكارهكه بزانێت. مادهی سێیهم: ئهم كارانهی خوارهوه به تاوانی تۆقاندن (تیرۆر) دادهندرێن وسزاكهیان زیندانی ههتاههتاییه: 1.تێكدان، رووخاندن، لهكهلكخستن، یان زیان پێگهیاندن، به تهواوی، یان به بهشێك له تهلار ودامهزراو وسامانی گشتی، یان ئهو تایبهتیانهی تهرخانكراوون بۆ فهرمانگه وبهرژهوهندیه حكوومیهكان، بۆ دهزگا گشتیهكان، بارهگای ئهو حیزب، یان ئهوكۆمهڵانهی به یاسا ناسراوون، یهكێك له دامهزراوه كانی نهوت، ههر دامهزراوێكی ههرێم، ئیستگهی وزهی كارهبایی وئاوی، پرد، بهنداو، ئاوهڕۆی گشتی، هۆیهكانی گهیاندن ودامهزراوهكانی، ئهو شوێنانهی ئامادهكراوون بۆ كۆبوونهوه گشتیهكان وشوێنهكانی خواپهرستی، شوێنهكانی ئامادهكراو بۆ هاموشۆی جهماوهر، یان ههر سامانێك كه گرنگی ههبێت له ئابووری نیشتمانی، به مهبهستی تیرۆركاری، بۆ شێواندنی ئاسایش وئارامی له ههرێمدا. 2.دهستبهسهرداگرتنی فرۆكهی مهدهنی وڕفاندنی. سزاكهشی دهبێته لهناوبردن (اعدام) ئهگهر كردهوهكه مردنی كهسێك یان پتری لێكهوتهوه. 3.ڕفاندن، دهستگیركردن، دهستبهسهركردن، یان بێبهشكردنی كهسێك له ئازادی، بهههرشێوازێك بێت، بۆقاچاندنهوه (ابتزاز) ی دارایی، یان به مهبهستی سیاسی، به پاڵنهرێكی تیرۆركاری. 4.پهكخستنی هۆیهكانی پهیوهندی پێوهكردن وسیستهمهكانی كۆمپیوتهر، چوونهناو تۆڕهكانیانهوه، ژاوهژاو دانان لهسهریان، زانیاری وداتا خستنهناوهوهیان، بهمهبهستی ئاسانكاری بۆ ئهنجامدانی تاوانه تیرۆركاریهكان. 5.پێشكهشكردن،كۆكردنهوه، گوێزانهوه، یان ناردنی كۆمهكی دارایی، راستهوخۆ، یان ناراستهوخۆ له ناوهوه، یان لهدهرهوهی ههرێم، بهمهبهستی بهكارهێنانی، یان بزانێت بهكاردێت بۆ داراكردنی ههر تاوانێكی تیرۆركاری، 6.مهشق پێكردنی كهسێك، یان كهسانێك لهسهر بهكارهێنانی چهك، لهسهر هۆیهكانی پهیوهندی پێوهكردن، فێركردنی هونهره جهنگیهكان،یان شێوازهكانی شهركردن، بهمهبهستی ئامادهكردنیان بۆ ئهنجامدانی تاوانێكی تیرۆركاری. 7.چوونهناو یهكێك لهو لایهنانهی لهبڕگه (1)ی مادهی دووهمی ئهم یاسایهدا هاتوون و به ئهندامبوون تیایدا. 8.درستكردن، هاوردن، یان لهلابوونی تهقهمهنی، ئاگرهتریشقه، ئامێری دروستكراو بۆ تێكدان، رووخاندن، یان ههر مادهیهك له پێكهاتهی ئهوانهوه بێت، ههروهها ئهو دهزگا وئامیر وكهرهستانهی له دروستكردنیان یان له تهقاندنهوهیان بهكار دێن، ئهگهر بهكارهێنانهكهیان بۆ ئهنجامدانی تاوانێكی تیرۆركاری بێت، مادهی چوارهم: ئهم كارانهی خوارهوه به تاوانی تۆقاندن (تیرۆر) دادهندرێن و سزادهدرێت به زیندانی، له(15) ساڵ تێپهڕ نهكات، ههركهسێك: 1-دهسهڵاتی فهرمانپێكردنی ههبێت لهسهر هێزی ئاسایشی ناوهخۆ وزێرهڤانی ههرێم وداوای لێكردن یان ڕایسپاردن، بهپاڵنهرێكی تیرۆركاری كار لهسهر تهگهرهتێخستنی فهرمانهكانی میری بكهن، 2-نووسراو، چاپهمهنی، كاسێتی تۆماركراو،یان هاوشێوهی، وێنهی وای لهلابێت یان بهدهستبێنێت، كه هاندان، بهچاك زانین، یان پروپاگانده لهخۆ بگرێت بۆ ئهنجامدانی تاوانی تیرۆركاری، بهمهبهستی بهخشینهوهی، یان بڵاوكردنهوهی. 3-به ئهنجامدانی تاوانێك لهو تاوانه تۆقێنهرانهی لهم یاسایهدا هاتوون ئاگادرابێت ودهزگا گشتیهكانی پێ ئاگادار نهكاتهوهو كهسیش له فهرمانی ئهم بڕگهیه بهدهر ناكرێت. 4-بهئهنقهست، ههواڵ، روونكردنهوه، یان پڕوپاگاندهیهكی تۆقێنهر بڵاو بكاتهوه، هۆیهكانی ڕاگهیاندنی بینراو، بیستراو، خوێندراو، یان ئهلهكترۆنی بهههڵ وهربگرێت، یان بهكاریان بێنێت، له ئهنتهرنێت بهیاناتی ئهوتۆ بڵاوبكاتهوه كه راستهوخۆ بگاته ڕادهی هاندان بۆ ئهنجامدانی تاوانی تیرۆركاری وهها كه ئاسایشی گشتی بخاته مهترسیهوه وترس بخاته نێو هاوڵاتیان وههڕهشه له قهوارهی سیاسی ههرێم بكات. 5-نهفامی وكهم زانی كهسێك بقۆزێتهوه وله كاری تۆقاندن بهكاری بێنێت وبههۆیهوه ئهوكارانه ئهنجام بدات، 6-گزی له نووسراوێكی فهرمی بكات، یان بهساخته نووسراوێك بۆ ئهنجامدهری ئهو تاوانانه دروست بكات بۆ ئهوهی كهسایهتیی بشارێتهوه یان بهئهنقهست بیگۆڕێت، ئاسانكاری بۆ هاتوچووی بكات، یان یارمهتی بدات له كارهكانی، بهمهرجێك بزانێت مهبهست له گزیهكه چیه. مادهی پێنجهم: أ-ههركهسێك دهستبكات به ئهنجامدانی تاوانێك لهو تاوانانهی له مادهی دووههمی ئهم یاسایهدا هاتوون، سزادهدرێت به زیندانیی ههتاههتایی. ب-ههركهسێك دهستبكات به ئهنجامدانی تاوانێك لهو تاوانانهی له مادهی سێیهمی ئهم یاسایهدا هاتوون، سزا دهدرێت به زیندانی كاتی. ج- ههركهسێك دهستبكات به ئهنجامدانی تاوانێك لهو تاوانانهی له مادهی چوارهمی ئهم یاسایهدا هاتوون، به بهندكردنی توند سزا دهدرێت. مادهی شهشهم: نابێ ئهوكهسهی به تاوانی تۆقێنهر تاوانباردهكرێت، بهدهستهبهر بهربدرێت له قۆناغهكانی لێكۆلێنهوهدا ههتا حوكمێك یان بریارێكی یهكلاكهرهوه له داواكهی دهرنهچێت. مادهی حهفتهم: فهرمانهكانی مادهی (47) ی یاسای بنهماكانی دادگاییكردنی سزایی ژماره (23) ی ساڵی 1971 ی ههمواركراوی كارا، بهسهر ئهوكهسه پیادهدهكرێت كه ههواڵی ئهو تاوانانهی لهم یاسایهدا هاتووه دهدات سهبارهت به ئاشكرانهكردنی ناسنامهكهی، كاتێ ههواڵی روودانی ئهوتاوانانه دهگهیهنێت وناكرێته شایهد. مادهی ههشتهم: أ-ئهوكهسهی، پێش روودانی تاوانی تیرۆركاری،پێش ئاشكرابوونی، یان لهكاتی پلان بۆدانانی، دهزگا تایبهتمهندهكان پێ ئاگاداربكاتهوه وههواڵ گهیاندنهكه ببێته یاریدهر بۆ دهستگیركردنی تاوانباران یان نهی هێلا كارهكه ئهنجام بدرێت، له سزادان دهبووردرێت. ب-دادگا بۆی ههیه خۆبهدهستهوهدانی تاوانبار وپێشكهشكردنی زانیاری وا، كه تاوانهكه دوای روودانی ئاشكرا بكات، به پاساوی یاسایی سزا سووككهر بژمێرێت. مادهی نۆیهم: لایهنی پهیوهندار بۆی ههیه پاداشتێكی چاك جاڕبدات بۆ ئهوكهسهی زانیاری راست ودروست پێشكهش به لایهنی تایبهتمهند دهكات وئاشكراكردنی تاوانی تیرۆركاری وئهوانهی دهستیان تێدابووه لێ دهكهوێتهوه. مادهی دهیهم: ههركهسێك هاوكاری بكات وهك بكهر، بهشدار، یان هاندهر بۆ ئهنجامدانی ئهو تاوانه تیرۆركاریانهی لهم یاسایهدا هاتوون، به ههمان سزا، كه بۆ تاوانهكه دیاركراوه، سزادهدرێت. مادهی یازدهم: دهست بهسهر سامانی گوێزراوه ونهگوێزراوهی ئهو رێكخراو، پارت، دهسته، كۆمهڵ، یان ئهو كهسانهدا دادهگیرێت كه بهبریارێكی دادگا به تاوانكاری تیرۆر دهردهچن . مادهی دوازدهم: تاوانی تیرۆر له تاوانه ئابڕووبهرهكاندا دهژمێردرێت ودهبێ دادگا ئهم فهرمانه له دهقی بریارهكهیدا بنووسێت. مادهی سیازدهم: ئهوهی بهپێی ئهم یاسایه تاوانباره، مافی خۆیهتی رهفتارێكی یاسایی ودادپهروهرانهی لهگهڵدا بكرێت لهگشت قۆناغهكانی لێكۆڵینهوهدا، بهدابینكردنی پارێزهریشهوه بۆداكۆكی لێكردنی، ونابێ شێوازی ئازاردانی دهروونی وجهستهیی، یان رهفتاری نامرۆڤانهی لهگهڵدا بكرێت، وپشت نابهسترێت به دانپێدانانی بهزۆرلێوهرگیراو، بهههڕهشه، بهئازاردان، یان به بهڵێن وگهفوگوڕ، ئهگهر بهڵگهكه پشت راست نهكرا به بهڵگهی دیكه. ئهگهر لهئهنجامی بهكارهێنانی یهكێك لهو شێوازانهی باسیان لێوهكرا، زیانێكی بهرجهستهیی قهبهی لێكهوت، تاوانبار بۆی ههیه سكاڵا دژی لێكۆلهرانی تۆماربكات وهك كهسانی ئاسایی. مادهی چواردهم: ئهگهر ئهو كهسهی به تاوانی تیرۆركاری تاوانباره بێتاوان دهرچوو،بۆی ههیه، داوای قهرهبۆی ئهو زیانه جهستهیی وناجهستهییانه بكاتهوه كه لێی كهوتووه لهئهنجامی پێشێلكردنی ئهو مافه مرۆییانهی له دهستوور ویاساكاندا هاتوون. مادهی پازدهم: حكومهتی ههرێمی كوردستان-عیراق دهستهبهری چاودێری خانهوادهی قوربانیانی كردهوه تیرۆركاریهكان دهكات و قهرهبۆی زیانهكانیان دهكاتهوه. مادهی شازدهم: أ- بۆههرشتێكی لهم یاسایهدا نههاتبێت، فهرمانهكانی یاسای سزاكانی عێراقی ژماره (111) ی ساڵی 1969 ویاسای بنهماكانی دادگاییكردنی سزایی ژماره (23) ی ساڵی 1971 پیاده دهكرێن ب- كار بههیچ دهقێكی یاسایی، یان بریارێك ناكرێت كه لهگهڵ فهرمانهكانی ئهم یاسایهدا ناكۆك بێت . مادهی حهڤدهم: كار بهم یاسایه دهكرێت بۆ ماوهی دوو ساڵ له رۆژی بڵاوكردنهوهی له رۆژنامهی فهرمییهوه. مادهی ههژدهم: ئهم یاسایه له رۆژی بڵاوكردنهوهی له رۆژنامهی فهرمیهوه (وهقائیعی كوردستان) جێبهجێ دهكرێت. عهدنان موفتی سهرۆكی ئهنجومهنی نیشتیمانی كوردستان - عێراق هۆكاره خوازیاریهكانی ئهم یاسایه تیرۆر بۆته دیاردهیهكی ترسناكی جیهانی وئامانجی ترس خستنه ناودڵی جهماوهر وتۆقاندنیهتی وتێكدانی باری گشتی وئارامی كۆمهڵگه وئازاردانی خهلكه بۆئهوهی ژیان وئازادیان بخاته مهترسی وزیان به ژینگه وسامانی گشتی وتایبهتی بگهیهنێت. بۆیه، كۆمهڵگهی نێودهوڵهتی ههوڵی داوه وههوڵدهدات چهند یاسایهك دابنێت بۆ بهگژداچوونهوهی ئهم دیارده ترسناكه وداوا له ئهندامانی دهكات به دڵ هاوكار بن بۆئهوهی سنوورداری بكهن وچارهسهری هۆكارهكانی بكهن ولهبهر ئهوهی ههرێمی كوردستانیش تووشی مهترسی گشت جۆرهكانی ئهم تیرۆره بۆتهوه وتووشی دهبێت ودهرهنجام زیانێكی زۆر وگهورهی له گیانی هاوڵاتیانی ههرێم وسامانیان ودهسهڵاته ڕهواكانی كهوتووه . بۆیه به پێویست زانرا كه یاسایهكی تایبهت به بهرهنگاربوونهوهی ئهم دیارده ترسناكه دابندرێت لهگهڵ رهچاوكردنی ئهو پێوهره نێودهوڵهتیانهی ماف وئازادیهكانی تاكو كۆمهڵ دهستهبهر دهكات. بۆیه ئهم یاسایه داندرا