به‌ناوی خوای به‌خشنده‌ومیهره‌بان
به‌ناوی گه‌له‌وه
ئه‌نجومه‌نی نیشتمانیی كوردستان – عیراق
ژماره‌ی ده‌رهێنان: 22
رۆژی ده‌رهێنان:27/9/2003
پشت به حوكمی بڕگه‌ی (1)ی مادده‌ي(56) و مادده‌ی (53) له یاسای ژماره (1)ی هه‌مواركراوی ساڵی (1992)و، له‌سه‌ر داوای ژماره‌ی یاسایی له ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی نیشتمانیی كوردستانی عێراق و ئه‌و یاساكارییه‌ش كه ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی، له دانیشتنی ژماره (33)ی رۆژی (25/9/2003)ی خۆیدا ئه‌نجامی داوه، به‌پێی ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ش كه بڕگه (3)ی مادده‌ی دووه‌می یاسای ژماره (10)ی ساڵی 1997 پێمانی داوه، بڕیاری ده‌رهێنانی ئه‌م یاسایه‌ی خواره‌وه‌مان دا .
یاسای ژماره (22)ی ساڵی / 2003
یاسای له كارخستنی مادده‌گه‌لێك له یاسای ژماره (23)ی
ساڵی 1971ی ئوسوڵی موحاكه‌مه سزاییه‌كانی عیراق
مادده‌ی یه‌كه‌م:
بڕگه (جـ) له مادده‌ی (61)ی له‌كارده‌خرێ و له هه‌رێمی كوردستاندا ئه‌مه‌ی خواره‌وه جێگای ده‌گرێته‌وه .
(ئه‌گه‌ر شاهێد له‌و زمانه تێنه‌گات كه لێپێچینه‌وه‌كه‌ی پێ ده‌كرێت یان كه‌ڕ بێت یان لاڵ بێت، ئه‌وه له‌و باره‌دا كه‌سێكی بۆ داده‌نرێ قسه‌كان و ئیشاره‌ته‌كانی بۆ ته‌رجمه بكاو پێشه‌كی سوێندیش ده‌درێ كه به دروستی و به ئه‌مانه‌ت ته‌رجه‌مه‌كه‌ی بۆ بكات.
مادده‌ی دووه‌م:
مادده‌ی (70) له‌كارده‌خرێ و له هه‌رێمی كوردستاندا ئه‌مه‌ی خواره‌وه جێگای ده‌گرێته‌وه:
(دادوه‌ری لێپێچینه‌وه یان لێپێچه‌ر بۆی هه‌یه كه له جنایه‌تێ یان له جونحه‌یه‌كدا تاوانباریان تاوان لێكراو به زۆر ناچار بكات پشكنین له‌سه‌ر جه‌سته‌ی بكرێت یان وێنه‌ی شه‌مسی بگیردرێ یان چاپی په‌نجه‌كانی یان كه‌مێ له خوێنه‌كه‌ی یان له مووه‌كه‌ی یان له نینۆكه‌كانی یان شتی دیكه له‌و بابه‌تانه‌ی كه بۆ لێپێچینه‌وه به‌سوده وه‌ربگیردرێت بۆ ئه‌وه‌ی پشكنینی پێویستیان له‌سه‌ر ئه‌نجام بدرێت. پێویستیشه پشكنینی جه‌سته‌ی ئافره‌ت به ئافره‌ت ئه‌نجام بدرێت.
مادده‌ی سێیه‌م:
ئه‌سڵی مادده‌ی (123) له یاسای هه‌مواركراوی ژماره (23)ی ئوسوڵی موحاكه‌مه سزاییه‌كانی ساڵی 1971 ده‌بێته بڕگه (أ)ی مادده‌كه‌و، دوو بڕگه‌ی دیكه‌شی به زینجیره‌ی (ب) و (جـ) له هه‌رێمی كوردستاندا بۆ زیاد ده‌كرێت:
ب- تاوانبار بۆی هه‌یه پارێزه‌ر به وه‌كیلی خۆی دابنێ، خۆ ئه‌گه‌ر هات و ئه‌وه‌ی له‌باردانه‌بوو، ئه‌وه، له‌و باره‌دا پێویسته له‌سه‌ر دادگاكه پارێزه‌رێكی بۆ دابنێ و ئه‌ركو مه‌سره‌فه‌كه‌شی نه‌كه‌وێته سه‌ر تاوانباره‌كه.
جـ - به‌ر له ئیفاده وه‌رگرتنی تاوانبار، پێویسته له‌سه‌ر دادوه‌ری لێپێچینه‌وه یان لێپێچه‌ری عه‌دلی رای تاوانباره‌كه وه‌ربگرن كه ئایا ئاره‌زو دەکات پارێزەری بە وەکالەت بۆ خۆی دابنێ یان نا؟جا ئەگەر هات و ئارەزووی ئەوەی هەبوو، ئەوە لەو بارەیەدا، پێویستە لەسەر دادوەری لێپێچینەوە یان لێپێچەری عەدلی ئیفادەی وەرنەگرن تا پارێزەری دەکات بە وەکالەت، دەنا دادگا خۆی پارێزەری بو دادەنێ لە دادگا خۆی لە جەریمەگەلی جونحە یان جینائیدا .
مادده‌ی چواره‌م:
مادده‌ی (136) له‌كار ده‌خرێت.
مادده‌ی پێنجه‌م:
مادده‌ی (144) له هه‌رێمی كوردستاندا له كارده‌خرێ و ئه‌مه‌ی خواره‌وه جێگای ده‌گرێته‌وه:
(كاتێ دادگا پارێزه‌ر بۆ تاوانبار داده‌نێ، له‌كاتی یه‌كلاكردنه‌وه‌ی ده‌عواكه‌دا مزوكرێی پارێزه‌ره‌كه دیارده‌كات و ده‌كه‌وێته ئه‌ستۆی گه‌نجینه‌ی هه‌رێم و، بڕیاری دانانی پارێزه‌ره‌كه‌ش حوكمی وه‌كاله‌تی هه‌یه، ئه‌گه‌ر پارێزه‌ره‌كه‌ش به پۆزشێكی به‌جێ رازی نه‌بوو وه‌كاله‌ته‌كه بكات، ئه‌وه له‌و باره‌دا پێویسته له‌سه‌ر دادگاكه پارێزه‌رێكی دیكه‌ی بۆ دابنێ .
مادده‌ی شه‌شه‌م:
بڕگه‌ی (ب) له مادده‌ی (168) له هه‌رێمی كوردستاندا له كارده‌خرێ و ئه‌مه‌ی خواره‌وه جێگای ده‌گرێته‌وه:
(شاهێد به‌ده‌می خۆی شاهێدی ده‌دات و، ناشێتیش قسه‌ی پێ ببڕدرێت و ئه‌گه‌ر نه‌شیتوانی قسه‌بكات، ئه‌وه، له‌و باره‌دا دادگا رێگای ده‌دات كه شاهێدییه‌كه‌ی به نووسین بنووسێت. دادگاش بۆی هه‌یه دوای ته‌واوبوونی شاهێدییه‌كه‌ی، هه‌ر پرسیارێك كه بۆ ئاشكراكردنی حه‌قیقه‌ت پێویسته لێی بكات، ده‌شێتیش ئیددیعای گشتی و شكاتكارو ئیددیعای مه‌ده‌نی و به‌رپرسی مه‌ده‌نی و تاوانباریش و تووێژ له‌گه‌لأ شاهێده‌كه‌دا بكه‌ن و، بۆ ئاشكراكردنی حه‌قیقه‌تیش پرسیار ئاراسته بكه‌ن و داوای روونكردنه‌وه‌ی لێ بكه‌ن.
مادده‌ی حه‌وته‌م:
بڕگه‌ی (أ) له مادده‌ی (184) له هه‌رێمی كوردستاندا له كارده‌خرێ و ئه‌مه‌ی خواره‌وه جێگای ده‌گرێته‌وه.
(دادوه‌ری لێپێچینه‌وه‌و دادگاش بۆیان هه‌یه، له‌سه‌ر داوای ئیددیعای گشتی یان له‌سه‌ر داوای لایه‌نی ئیداری پێوه‌ندیدار، ده‌ست به‌سه‌رداگرتنێكی دووربینی (الحجز الاحتیاطي) به‌سه‌ر ئه‌موالی تاوانباردا بسه‌پێنن له بارێكدا ئه‌گه‌ر ئه‌و كاره‌ی درابووه پاڵی، جه‌ریمه‌یه‌كی ده‌رهه‌ق به ماف و ئه‌موالی ده‌وڵه‌تی لێ بكه‌وێته‌وه‌و حوكمی یاسا بیگرێته‌وه، ئه‌موالی گشتی و ئه‌وانه‌شی له‌گه‌ڵدابێ كه بۆ مه‌به‌ستی سودی گشتی ته‌رخان كرابن، ئه‌مه‌ش رێگا له ده‌سه‌ڵاتی دادوه‌ریی پێوه‌ندیدار ناگری كه یه‌كسه‌ر له كاتی زه‌رووردا ده‌ست به‌سه‌ر ئه‌موالدا بگرێ هه‌رچه‌ند داوای ئه‌ویشی لێ نه‌كرابێ )
مادده‌ی هه‌شته‌م:
بڕگه‌ی (أ) له مادده‌ی (199) له هه‌رێمی كوردستاندا له كارده‌خرێ و ئه‌مه‌ی خواره‌وه جێگای ده‌گرێته‌وه.
(سه‌رۆكی ئیددیعای گشتی بۆی هه‌یه داوا له دادگای ته‌مییز بكات كه ئیجرائاتی لێپێچینه‌وه یان دادگای كردن به‌شێوه‌یه‌كی كاتی یان به‌شێوه‌یه‌كی كۆتایی بووه‌ستێنێ، سا ده‌عواكه له‌هه‌ر حاڵه‌تێكدا ده‌بێ،ببێ، تا بڕیار له‌سه‌ر داواكه ده‌رده‌چێ، ئه‌ویش ئه‌گه‌ر ده‌ركه‌وت كه هۆكاری به‌ڕێ و جێی هه‌یه).
مادده‌ی نۆیه‌م:
مادده‌ی (218) له هه‌رێمی كوردستاندا له كارده‌خرێ و ئه‌مه‌ی خواره‌وه جێگای ده‌گرێته‌وه.
(مه‌رجی دان پێدانان (الإقرار) ئه‌وه‌یه كه به زۆره‌ملێ نه‌بووبێ).
مادده‌ی ده‌یه‌م:
مادده‌ی (221) و مادده‌ی (306) له كارده‌خرێن.
مادده‌ی یازده‌م:
مادده‌كانی ده‌روازه‌ی دووه‌م، ئه‌وانه‌یان كه له مادده‌ی (285) ــه‌وه ده‌ست پێ ده‌كه‌ن و به مادده‌ی (293) كۆتایی دێت له هه‌رێمی كوردستاندا له كارده‌خرێ .
مادده‌ی دوازده:
مادده‌ی (320) له هه‌رێمی كوردستاندا له كارده‌خرێ و ئه‌مه‌ی خواره‌وه جێگای ده‌گرێته‌وه.
(دادوه‌ر له رۆژی دیاركراودا ده‌ست ده‌كات به لێپێچینه‌وه ده‌رباره‌ی راستی و دروستی به‌لاغه‌كه‌و گوێ له دیفاعی به‌لاغ لێدراوه‌كه ده‌گرێ و، له كۆتایی لێپێچینه‌وه‌كه‌شدا، ئه‌گه‌ر به‌ته‌واوی بۆی ده‌ركه‌وت كه هیچ پێویست ناكا ئیجرائاتی پاراستنی ئاشتی وه‌ربگیردرێ، ئه‌وا، بڕیارێك به ره‌تكردنه‌وه‌ی داواكه ده‌رده‌هێنێ، یان داواكه قبول ده‌كات و داواش له‌و كابرایه ده‌كات كه به‌ڵێننامه‌یه‌ك به كه‌فاله‌تی كه‌سێ یان به كه‌فاڵه‌تی زیاتره‌وه پێشكه‌ش بكات).
ماددەی سيازدە:
مادده‌ی (324) له هه‌رێمی كوردستاندا له كارده‌خرێ و ئه‌مه‌ی خواره‌وه جێگای ده‌گرێته‌وه.
(دادوه‌ر له رۆژی دیاركراودا ده‌ست ده‌كات به لێپێچینه‌وه ده‌رباره‌ی راستی و دروستی به‌لاغه‌كه‌و گوێ له دیفاعی به‌لاغ لێدراوه‌كه ده‌گرێ و له كۆتایی لێپێچینه‌وه‌كه‌شدا، ئه‌گه‌ر به‌ته‌واوی بۆ ده‌ركه‌وت كه هیچ پێویست ناكا ئیجرائات دژ به كابرای به‌لاغ لێده‌راوه‌كه وه‌ربگیردرێ، ئه‌وا،بڕیارێك به‌ره‌تكردنه‌وه‌ی داواكه ده‌رده‌هێنی، یان داواكه قبولأ ده‌كات و داواش له‌و كابرایه ده‌كات كه به‌ڵێننامه‌یه‌ك به كه‌فاله‌تی كه‌سێ یان به‌كه‌فاله‌تی زیاتره‌وه پێشكه‌ش بكات).
مادده‌ی چوارده‌م :
بڕگه‌ی (ب) له مادده‌ی (371) له‌كارده‌خرێ .
مادده‌ی پازده :
هه‌ر ده‌قێ پێچه‌وانه‌ی حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه بێت ناخرێته به‌ركار .
مادده‌ی شازده :
پێویسته له‌سه‌ر ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه بخه‌نه به‌ركار .
مادده‌ی حه‌ڤده :
ئه‌م یاسایه له رۆژی ده‌رهێنانییه‌وه ده‌خرێته به‌كارو له (وه‌قایعی كوردستان) دا بڵاو ده‌كرێته‌وه .
د.رۆژ نوری شاویس
سەرۆکی ئەنجومەنی نیشتمانیی کوردستان-عێراق
