یاسای ئاوه‌دانكردنه‌وه و گه‌شه پێدانی هه‌رێمی كوردستانی عێراق
به ناوی خوای به‌خشنده‌ی میهره‌بان
به ناوی گه‌له‌وه
ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی كوردستانی عێراق
ژماره بڕیار: 25
مێژووی بڕیار 17/5/1993
بڕیار
به پێی حوكمه‌كانی بڕگه‌ی (1)ی له مادده‌ی (56)ی یاسای ژماره (1)ی ساڵی 1992 و له‌سه‌ر پێشنیازی وه‌زیری ئاوه‌دانكردنه‌وه و گه‌شه پێدان و په‌سه‌ند كردنی له لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه، ئه‌نجومه‌نی نیشتمانیی كوردستانی عێراق له دانیشتنی رۆژی 16/ 5/1993 بڕیاری ده‌ركردنی ئه‌و یاسایه‌ی دا:
یاسای ژماره (11) ساڵی 1993
یاسای ئاوه‌دانكردنه‌وه و گه‌شه پێدانی هه‌رێمی كوردستانی عێراق
مادده‌ی یه‌كه‌م:
مه‌به‌ست له‌م وشانه‌ی خواره‌وه بۆ مه‌به‌ستی ئه‌م یاسایه ماناكانی ته‌نیشتیانه:
1-هه‌رێم: هه‌رێمی كوردستانی عێراق.
2-وه‌زاره‌ت: وه‌زاره‌تی ئاوه‌دانكردنه‌وه و گه‌شه پێدانی هه‌رێم.
3-وه‌زیر: وه‌زیری ئاوه‌دانكردنه‌وه و گه‌شه پێدانی هه‌رێم.
4-بریكاری وه‌زاره‌ت: بریكاری وه‌زاره‌تی ئاوه‌دانكردنه‌وه و گه‌شه پێدانی هه‌رێم.
5-ئه‌نجومه‌ن: ئه‌نجومه‌نی راوێژكاری و وه‌زاره‌ت.
مادده‌ی دووه‌م:
وه‌زاره‌ت ئه‌م ئه‌ركانه به‌جێ دێنێ:
1-پێشنیاز كردنی نه‌خشه‌ی گشتی ی سیاسه‌تی ئاوه‌دانكردنه‌وه و گه‌شه پێدانی هه‌رێم له بواری دروستكردنه‌وه‌ی شار و گوند و خانووبه‌ره رووخێنراوه‌كان و رێگا و پردیش له سنووری كه‌رته‌كانی ئه‌و پرۆژانه‌ی ئاوه‌دانكردنه‌وه كه به وه‌زاره‌ت سپێردراون.
2-جێبه‌جێكردنی ئه‌و سیاسه‌ته‌ی بۆ وه‌زاره‌ت بڕیار دراوه پێشنیاز كردنی نه‌خشه‌ی ساڵانه‌و مام ناوه‌ندی و درێژخایه‌نی پێویست بۆ جێ به‌جێكردنیان.
3-دانانی سكێچ و به‌رنامه‌ی كار بۆ نه‌خشه سه‌لمێنراوه‌كان و جێبه‌جێكردنی ئه‌و پرۆژانه‌ی پابه‌ندیانن به شێوه‌ی جێبه جێ كردنی راسته‌وخۆ له لایه‌ن ده‌زگاكانی وه‌زاره‌ته‌وه یا سپاردنیان به كۆمپانیاكان یا ئه‌و لایه‌نانه‌ی په‌یوه‌ندیدار و پسپۆرن بۆ جێبه‌جێ كردن.
4-وه‌زاره‌ت بۆی هه‌یه به سیفه‌تی به‌ڵنده‌ر (مقاول)پرۆژه‌ی هه‌ر لایه‌نێكی ناو هه‌رێم له رێگه‌ی ده‌زگا جێبه‌جێكار و سكیچكێشه‌كانییه‌وه جێبه‌جێ بكا.
5- به‌ڵێن به‌ستن (التعاقد) له گه‌ل كارمه‌ندانی بیانی یا كۆمپانیاو دام و ده‌زگا پسپۆریه‌كان بۆ كاركردن له فه‌رمانگه‌كانی وه‌زاره‌تدا یا ته‌واو كردنی ئه‌و هه‌نده كارانه‌ی پێ یان سپێردراوه، ئه‌مه‌ش به په‌سه‌ند كردن له لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه.
6-پێشنیاز كردنی نه‌خشه و پرۆژه‌ی گه‌شه له چوار چێوه‌ی نه‌خشه گشتییه‌كانی ئاوه‌دانكردنه‌وه و گه‌شه پێدان و جێبه‌جێ كردنیان به رێكخستن له‌گه‌ل لایه‌ن و وه‌زاره‌ته په‌یوه‌نداره‌كاندا.
7-به‌گه‌ر خستنی ئه‌و داهاتانه‌ی له هه‌ندێ له چالاكی یه‌كانی وه‌زاره‌ته‌وه ده‌ست ده‌كه‌ون بۆ مه‌به‌ستی ئاوه‌دانكردنه‌وه و گه‌شه‌پێدان ئه‌ویش دوای په‌سه‌ند كردنی له لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه.
مادده‌ی سێیه‌م:
1-وه‌زیر: سه‌رۆكی باڵای وه‌زاره‌ته و به‌رپرسیاری یه‌كه‌مه له جێبه‌جێ كردنی سیاسه‌ته‌كه‌ی و سه‌رپه‌رشتیكردنی به جێهێنانی یاسا و په‌یره و رێنماییه‌كانی تیادا و له وێشه‌وه بریار و فه‌رمان و رێنماییه‌كان ده‌رده‌چن له چوارچێوه‌ی ئه‌ركه‌كانی وه‌زاره‌ت و دام و ده‌زگا و ده‌سه‌ڵاته‌كانی و گشت كارو باره ئیداری و هونه‌ری و داراییه‌كانی له سنووری ئه‌م یاسایه‌دا بۆیشی هه‌یه هه‌ندێ له ده‌سه‌ڵاته‌كانی خۆی به بریكاری وه‌زاره‌ت یا به‌رێوه‌به‌ره گشتییه‌كان یا هه‌ر یه‌كێك له وه‌زاره‌تدا به لایه‌وه په‌سه‌ند بلێ بسپیری له به‌رامبه‌ر ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانیشدا به‌و مانایه‌ی ئه‌مێكی هاوبه‌شیه‌تی به‌رپرسیاره.
2-بریكاری وه‌زاره‌ت: له سه‌رپه‌رشی كردنی كاره‌كانی وه‌زاره‌تدا یاریده‌ی وه‌زیر ده‌دا و ئه‌و ئه‌ركانه به‌جێ دێنێ كه وه‌زیر پێیانی ده‌سپێرێ.
3-به‌رێوه‌به‌ریه‌تی دام و ده‌زگاكانی مه‌ڵبه‌ندی وه‌زاره‌ت ئه‌مانه‌ن:
أ-نووسینگه‌ی وه‌زیر: فه‌رمانبه‌رێك به پله‌ی به‌رێوه‌به‌ر سه‌رۆكایه‌تی ی ده‌كا و چه‌ند فه‌رمانبه‌رێك یاریده‌ی ده‌ده‌ن.
ب-نووسینگه‌ی بریكاری وه‌زاره‌ت: فه‌رمانبه‌رێك به‌رێوه‌ی ده‌با و چه‌ند فه‌رمانبه‌رێك یاریده‌ی ده‌ده‌ن.
ج-به رێوه‌به‌رێتی نه‌خشه‌كێشان و به‌دوا داچوون: به وه‌زیره‌وه ده‌به‌سترێته‌وه.
د-به‌رێوه‌به‌رێتی راگه‌یاندن و په‌یوه‌ندی به‌دواداچوون: به نووسینگه‌ی وه‌زیره‌وه ده‌به‌سترێته‌وه.
ه-فه‌رمانگه‌ی یاسایی: به وه‌زیره‌وه ده‌به‌سترێته‌وه.
مادده‌ی چواره‌م:
به‌رێوه‌به‌رێتی یه‌كانی دیوانی و دام و ده‌زگاكانیان:
1-به‌رێوه‌به‌رێتی گشتی دیوان: فه‌رمانبه‌رێك به پله‌ی به‌رێوه‌به‌ری گشتی كه باوه‌ر نامه‌ی سه‌ره‌تایی و زانكۆی هه‌بێ سه‌رۆكایه‌تی ده‌كا و به‌رێوه‌به‌رێتی یانه‌ی پێوه ده‌به‌سترێته‌وه.
أ- به‌رێوه‌به‌رێتی كاروباری ئیداره و كه‌سان.
ب- به‌رێوه‌به‌رێتی كاروباری ئیداری.
ج- به‌رێوه‌به‌رێتی چاودێری پێداچوونه‌وه‌ی دارایی.
2- به‌رێوه‌به‌رێتی گشتی ئاوه‌دانكردنه‌وه و گه‌شه‌پێدان: فه‌رمانبه‌رێك به پله‌ی به‌رێوه‌به‌ری گشتی كه باوه‌ر نامه‌ی سه‌ره‌تایی زانكۆی هه‌بێ و له كارمه‌ندان و پسپۆران بێ سه‌رۆكایه‌تی ده‌كا و به‌رێوه‌به‌رێتی یه‌كانی ئاوه‌داتكردنه‌وه و گه‌شه‌پێدانی پارێزگاكانی پێوه ده‌به‌سترێته‌وه.
مادده‌ی پێنجه‌م:
یه‌كه‌م: ئه‌نجومه‌نێك له وه‌زاره‌تدا به ناوی (ئه‌نجومه‌نی ئاوه‌دانكردنه‌وه و گه‌شه‌پێدان) به سه‌رۆكایه‌تیی وه‌زیر به‌م جۆره ده‌بێت:
1-بریكاری وه‌زاره‌ت: جێگری وه‌زیر.
2-به‌رێوه‌به‌ره گشتی یه‌كانی وه‌زاره‌ت: ئه‌ندام.
3-به‌رێوه‌به‌ری نه‌خشه‌دانان و به‌دواداچوون: ئه‌ندام.
4-هه‌ر كارمه‌ند و پسپۆرێك كه وه‌زیر له ناو وه‌زاره‌ت و له ده‌ره‌وه‌یدا هه‌ڵیان ده‌بژێرێ.
دووه‌م: ئه‌ركه‌كانی ئه‌نجومه‌ن:
1-ئاماده كردن و دارشتنی ئامانجه گشتی یه‌كانی نه‌خشه‌كانی وه‌زاره‌ت له‌به‌ر رۆشنایی ی رێنوێنی یه‌كانی (توجیهات) ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمدا.
2-پێشكه‌ش كردنی پێشنیاز كردنی سه‌باره‌ت به پرۆژه‌كان و گۆرینی نه‌خشه‌كان و دیاریكردنی چۆنێتی ی ریز به‌ستنیان.
3-لێكۆلینه‌وه و پێشنیاز كردنی بوودجه‌ی بۆ مه‌به‌ستی ئاوه‌دانكردنه‌وه و گه‌شه‌پێدان.
4-لێكۆلینه‌وه‌ی باری مادده سروشتی یه‌كانی بۆ مه‌به‌ستی بینا كردن و پیشه‌سازی و پشت به‌ستن به خێر و بێری هه‌رێم.
5-لێكۆلینه‌وه‌ی راپۆرتی خوله‌كی ی گشتی وه‌زاره‌ت كه به‌رێوه‌به‌رێتی ی نه‌خشه كێشان ئاماده‌ی ده‌كا و تێبینی رێنوێنی خۆی له باره‌یه‌وه ده‌رده‌برێ.
6-پێشكه‌ش كردنی پێشنیاز و دیاری كردنی ئه‌و رێ و شوێنانه‌ی په‌ره‌پێدانی هه‌ندێ پیشه‌ه‌سازی و ئه پرۆژه كشتوكاڵیانه زامن ده‌كه‌ن كه په‌یوه‌ندی یان به‌و ناوچانه‌وه هه‌یه كه ئاوه‌دانكردنه‌وه و گه‌شه‌پێدان ده‌یانگرێته‌وه.
7-لێكۆلینه‌وه‌ی به‌شدار بوونی كه‌رتی تایبه‌تی له چالاكی و ئاوه‌دانكردنه‌وه وگه‌شه پێدان.
8-لێكۆلینه‌وه‌ی هه‌ر كێشه‌یه‌ك كه وه‌زیر ده‌یخاته به‌ر ده‌می و راده‌ربرین و پێشكه‌ش كردنی پێشنیاز و ئامۆژگاری ی پێویست له باره‌یه‌وه.
مادده‌ی شه‌شه‌م:
گشت ئه‌و كۆمپانیا و فه‌رمانگه‌و به‌رێوه‌به‌رێتی یان هه‌ڵوه‌شێنرێته‌وه و كه له‌وه‌به‌ر به وه‌زاره‌تی نیشته‌جێكردن و ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی ناوه‌نده‌وه به‌سترابوونه‌وه و درانه پاڵ ئه‌و وه‌زاره‌ته‌و ئه‌میش سه‌باره‌ت به مافه‌كانیان ده‌چێته جێگه‌یان و فه‌رمانبه‌ره‌كانیان به‌سه‌ر به‌رێوه‌به‌رێتی یه‌كانی ئه‌م وه‌زاره‌ته دابه‌ش ده‌كرێن و هه‌موو ئه‌و ئیلتیزام و مافانه‌ی له دوای پێك هاتنی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمه‌وه له 4/7/1992 دا هاتوونه كایه‌وه ده‌خرێنه لای ئه‌م وه‌زاره‌ته.
مادده‌ی حه‌وته‌م:
1-وه‌زیر بۆی هه‌یه له چوارچێوه‌ی دام و ده‌زگاكانی وه‌زاره‌ت له پێویستدا به‌رێوه‌به‌رێتی به‌ش و لق و وه‌حده‌ی نوێ پێك بێنێ یا له یه‌كیان بدا.
2-به په‌یره و ئه‌رك و تایبه‌تكاری یه‌كانی دام و ده‌زگاكانی وه‌زاره‌ت دیاری ده‌كرێن.
3-وه‌زیر بۆی هه‌یه به‌پێی پێویست لیژنه‌ی هه‌میشه‌یی یا كاتی پێك بێنێ.
مادده‌ی هه‌شته‌م:
وه‌زیر بۆی هه‌یه رێنمایی پێویست بۆ ئاسانی جێبه‌جێ كردنی حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه ده‌ربكا.
مادده‌ی نۆیه‌م:
كار به هیچ ده‌قێك ناكرێ له‌گه‌ل حوكمه‌كانی یاسادا ناكۆك بن.
مادده‌ی ده‌یه‌م:
ده‌بێ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه جێبه‌جێ بكا.
مادده‌ی یازده‌م:
ئه‌م یاسایه له رۆژی بڵاوكردنه‌وه‌ی له رۆژنامه‌ی ره‌سمیدا كاری پێده‌كرێ.
جوهر نامق سالم
سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی نیشتمانیی كوردستانی عێراق
(هۆیه‌كانی ده‌ركردنی ئه‌م یاسایه)
كوردستان به درێژایی زیاتر له سێ ساڵه له‌سه‌ر ده‌ستی حوكمه‌ته یه‌ك له دوای یه‌كه‌كان كه‌وتبووه به‌ر شاڵاوی به‌رده‌وامی وێرانكردنه‌وه و سیاسه‌تی زه‌وی سوتاوی له دژ به‌كارده‌هێنرا كه له ئه‌نجامیدا هه‌زاره‌ها گوند و بونیادی ژێره‌وه‌ی ئابووری هه‌رێم كاول كران.
دوای پێك هێنانی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان پێویست بوو ده‌ست بگری به كاركردن بۆ سه‌ر له نوێ ئاوه‌دانكردنه‌وه و بینا كردنه‌وه ئه‌وه‌ی حكوومه‌تی فاشی ی عێراق له سیاسه‌تی ئه‌نفالی به‌دناو وێرانی كردوو ئه‌مه له زنجیره‌ی ئامانجه‌كاندا خرایه پشتی هه‌مووانه‌وه بۆیه ئه‌م یاسایه ده‌ركرا.
