به‌ناوی خوای به‌خشنده‌و میهره‌بان
به‌ناوی گه‌له‌وه
ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی كوردستان – عیراق
ژماره‌ی ده‌رهێنان : 40
رۆژی ده‌رهێنان : 6/10/2004
پشت به حوكمی بڕگه (1)ی مادده‌ی (56)و مادده‌ی (53) له یاسای ژماره (1)ی هه‌موار كراوی ساڵی (1992)و، له‌سه‌ر داوای ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی نیشتمانیی كوردستانی - عیراق، ئه‌و یاساكارییه‌ش كه ئه‌نجومه‌ن له دانیشتنی ژماره (49)ی رۆژی (5/10/2004) یدا ئه‌نجامی داوه‌و، به‌پێی ئه‌و سه‌ڵاحییاته‌ش كه بڕگه (3)ی مادده‌ی دووه‌می یاسای ژماره (10)ی ساڵی 1997 پێمانی داوه، برَیاری ده‌رهێنانی ئه‌م یاسایه‌ی خواره‌وه‌ماندا:
یاسای ژماره (40)ی ساڵی / 2004
یاسای یه‌كه‌م هه‌مواركردنی یاسای ژماره (4)ی ساڵی (1998)ی
سه‌ندیكای رۆژنامه‌وانان
مادده‌ی یه‌كه‌م:
هه‌ردوو بڕگه‌ی (د،ه) له مادده‌ی یه‌كه‌م هه‌موارده‌كرێن و به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه ده‌خوێندرێته‌وه:
د- رۆژنامه‌وان: هه‌ر كه‌سێ كاری رۆژنامه‌وانی بكاو، ئینتیمای سه‌ندیكاكه‌ی كردبێ وئیلتیزامی خۆی به‌جێ هێنابێ.
ه- رۆژنامه (صحیفه): ئه‌و چاپكراوه‌یه كه له ژێر ناوێكی دیاركراودا وبه زنجیره ژماره‌یه‌كی رێكوپێك، خولاوخول ده‌رده‌چێت و ئاماده ده‌كرێ بۆ بڵاوكردنه‌وه له ناو جه‌ماوه‌ردا.
مادده‌ی دووه‌م:
مادده‌ی (دووه‌م) له یاساكه هه‌موار ده‌كرێ وبه‌م شێوه‌یه خواره‌وه ده‌خوێندرێته‌وه:
(به‌پێی ئه‌م یاسایه، سه‌ندیكایێ بۆ رۆژنامه‌وانان سازده‌درێ، پێی ده‌ڵێن سه‌ندیكای رۆژنامه‌وانانی كوردستانی عێراق و، باره‌گا سه‌ره‌كییه‌شی له هه‌ولێری پایته‌ختی هه‌رێم ده‌بێت و، بۆیشی هه‌یه لق له پارێزگاكان و له به‌غدای پایته‌ختی عێراقی فیدراڵی بكاته‌وه).
مادده‌ی سێیه‌م:
مادده‌ی سێیه‌م له یاساكه هه‌موارده‌كرێ و به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه ده‌خوێندرێته‌وه:
سه‌ندیكای رۆژنامه‌وانانی كوردستان رێكخراوێكی پیشه‌ییه‌و، شه‌خسییه‌تی مه‌عنه‌ویی سه‌ربه‌خۆی هه‌یه.
مادده‌ی چواره‌م:
مادده‌ی (چواره‌م) هه‌موارده‌كرێ و، به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه ده‌خوێندرێته‌وه:
سه‌ندیكا: بۆ وه‌دیهانینی ئه‌مانه‌ی خواره‌وه تێده‌كۆشێ:
1- رێزگرتن و داكۆكی له ئازادیی رۆژنامه‌وانی و ئازادیی راده‌ربڕین، هه‌روه‌ها داكۆكی له مافی رۆژنامه‌وانان و زامنكردنی پاراستنیان به جێ هێنانی ئه‌رك و فرمانیاندا.
2- ئه‌ركی ده‌ستكه‌وتنی ده‌نگوباسی و زانیاریه‌كانیان بۆ ئاسان بكا.
3- وه‌رگرتنی سه‌ندیكا له یه‌كێتیگه‌لی رۆژنامه‌گه‌ریی جیهانی و ئیقلیمیدا، هه‌روه‌ها هه‌ڵبه‌ستنی پێل و پێوه‌ندی له‌گه‌ڵیاندا.
4- قاڵكردنی رۆژنامه‌وانان به‌هه‌موو شێوازێ بلوێ وبكرێ.
5- پشتیوانی و لایه‌نگرتن له رۆژنامه‌وانان له حاڵه‌تی زه‌رووردا.
6- به‌رجسته كردنی رژێمی فیدراڵی، یان هه‌ر شتێكی دی كه گه‌لی كوردستان خۆی به دڵی بێ.
7- داكۆكی كردن له بنه‌ماكانی دیموكراسی و، ئازادییه بنه‌ڕه‌ته‌كان و، ئاشتی و بنه‌ماكانی مافی مرۆڤ.
8- پشتیوانی له خه‌باتی گه‌لی كوردستان له پێناوی وه‌دیهانینی مافه نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی خۆی و، ره‌واج پێدانی بنه‌ماي لێبورده‌یی و بێ زه‌بروزه‌نگی له كۆمه‌ڵگه‌داو، داكوتانی ره‌گی برابوونی نه‌ته‌ویی و ئایینی و یه‌كسانی له هه‌رێمی كوردستانی عێراقدا.
9- به‌شداری كردن له بنیادنانی ده‌وڵه‌تی ده‌زگاكاری و، به‌هێزكردنی بنه‌مای جیاكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌كان.
10- پاراستنی سه‌روه‌رێتیی یاساو سه‌ربه‌خۆیی دادوه‌ری.
11- پاراستن و به‌ره‌وچاكتر گۆڕینی رۆشنبیریی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانی.
مادده‌ی پێنجه‌م:
مادده‌ی (شه‌شه‌م) هه‌موارده‌كرێ و، به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه ده‌خوێندرێته‌وه:
(رۆژنامه‌وانان له سجلی گشتی سه‌ندیكادا ده‌كرێن به سێ پۆل:
یه‌كه‌م: رۆژنامه‌وانی به‌رمه‌شق: ئه‌و كه‌سه‌یه كه هه‌ر سێ كه‌ناڵه‌كه‌ی رۆژنامه‌گه‌ریی كردووه به پیشه‌ی سه‌ره‌كیی خۆی، تا دوو ساڵی له‌سه‌ریه‌كیش به‌سه‌ر پیاده‌كردنی ئه‌م پیشه‌یه‌یدا تێنه‌په‌ڕێ و ناویشی له سجلی گشتیدا تۆمارنه‌كرێ و له‌و لایه‌نه‌وه‌ش كه ئیشی تێدا ده‌كا ته‌ئیید نه‌كرێ، نازناوی (رۆژنامه‌وانی كارا)ی پێ نابه‌خشرێ و هیچ ئیمتیازێكی وه‌ك ئیمتیازه‌كانی رۆژنامه‌وانی كارای پێ نادرێ تا ئه‌و كاته‌ی كه ناوی خۆی ده‌گوازێته‌وه بۆ ناو لیستی ئه‌و پۆله، جا، ئه‌وجا ماوه‌ی مه‌شقه‌كه‌ی ده‌خرێته سه‌ر ماوه‌ی خزمه‌ته‌كه‌ی. ماوه‌ی پله‌كاریش بۆ كه‌سێ بڕوانامه‌ی به‌كالۆریۆسی له رۆژنامه‌گه‌ری و راگه‌یاندن یان له هاوتاكانی ئه‌و بڕوانامه‌یه‌دا هه‌بێ، یه‌ك ساڵه.
دووه‌م : رۆژنامه‌وانی كارا: ئه‌و كه‌سه‌یه، كه به‌ره‌فتار له‌هه‌ر سێ كه‌ناڵه‌كانی رۆژنامه‌گه‌ریدا، دوو سال كاری كردووه، یان دوو ساڵه كاری تێدا ده‌كات و كردوونی به پیشه‌ی سه‌ركیی خۆی و، ئه‌و ماوه‌یه‌ش كه له بڕگه‌ی یه‌كه‌مدا دیاركراوه به‌سه‌ر ئیشه‌كه‌یدا تێپه‌ڕبووه.
سێیه‌م : رۆژنامه‌وانی هاوپشك: ئه‌و كه‌سه‌یه كه ئیش و كاری رۆژنامه‌وانی ده‌كا، به‌ڵام نه‌یكردووه به پیشه‌ی سه‌ره‌كی خۆی و، به‌ڵگه‌ی ئه‌وشی گرێبه‌ستیگه‌لێكه كه لایه‌نه پێوه‌ندیداره‌كان بۆی ده‌سه‌لمێنن. مافی ئه‌وه‌شی هه‌یه پاش تێپه‌ربوونی ماوه‌یه‌ك كه له پێنج ساڵی له‌سه‌ریه‌ك كه‌متر نه‌بێ ناوی خۆی بگوازێته‌وه بۆ سجلی گشتیی رۆژنامه‌وانان و، پیشه‌ی رۆژنامه‌گه‌رییه‌كه‌شی بكات به پیشه‌ی هه‌میشه‌یی خۆی.
مادده‌ی شه‌شه‌م:
مادده‌ی حه‌وته‌م و ریزبه‌ندییه‌كه‌ی هه‌موارده‌كرێ و به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه ده‌خوێندرێته‌وه:
1- هه‌یئه (ده‌سته)ی گشتیی.
2- نه‌قیب.
3- لیژنه‌ی زه‌بتی.
4- لیژنه‌ی ریقابه.
5- لقه‌كانی سه‌ندیكاكه.
مادده‌ی حه‌وته‌م:
مادده‌ی (هه‌شته‌م) له یاساكه هه‌موارده‌كرێ و به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه ده‌خوێندرێته‌وه:
1- ده‌بێ هاووڵاتی هه‌رێمی كوردستان بێت یان له هه‌رێمی كوردستان نیشته‌جێ بێت.
2- ده‌بێ ئه‌هلییه‌تی پیشه‌یی ویاسایی هه‌بێت.
3- به‌جینایه‌تێ یان به جونحه‌یه‌كی ئابڕووبه‌ر حوكم نه‌درابێ.
4- ده‌بێ عینوانێ له عینوانه رۆژنامه‌گه‌رییه‌كانی مادده‌ی (23)ی هه‌بێ.
مادده‌ی هه‌شته‌م:
مادده‌ی نۆیه‌م به هه‌ردوو بڕگه‌كه‌شییه‌وه هه‌موارده‌كرێ و به‌م شیوه‌ی خواره‌وه ده‌خوێیندرێته‌وه:
به‌ئه‌ندامبوونی سه‌ندیكا به‌م جۆره ده‌بێ:
1. داوایه‌ك به نووسین پێشكه‌ش بكا به ئه‌نجومه‌نی سه‌ندیكا، ئه‌و مادده رۆژنامه‌وانیانه‌ی له‌گه‌لدابێ كه خۆی بڵاوی كردووته‌وه یان هه‌رشتیكی دی گه‌واهی ئه‌وه بدات كه ئیشی رۆژنامه‌وانی كردووه له ئه‌نجومه‌نیش پێویسته له ماوه‌ی سی رۆژدا، كه له رۆژی تۆماركردنی داواكه‌یه‌وه ده‌ست پێ ده‌كا سه‌یری داواكه‌ی بكاو یه‌كلای بكاته‌وه. خۆ ئه‌گه‌ر هات و ماوه‌كه‌ش تێپه‌ری وهێشتا داواكه‌ش به بنبڕی سه‌یر نه‌كرابوو ئه‌وه، له‌و باره‌دا، به شێوه‌یه‌كی ئۆتۆماتیكی به قبوڵكرا وله‌قه‌لم ده‌درێ.
2. ئه‌گه‌ر داواكه قبوڵ نه‌كرا لایه‌نی پێوه‌ندیدار پێویسته هۆی قبوڵ نه‌كردنه‌كه‌ی پیشان بدات داواكاره‌كه‌ش بۆی هه‌یه، له ماوه‌ی پازده رۆژدا، كه له رۆژی ته‌بلیغه‌وه ده‌ست پێ ده‌كات یان به ته‌بلیغ كراو داده‌نرێ له دادگای ته‌مییزی هه‌رێمی كوردستانی عیراق تانه له بڕیاری قبوڵنه‌كردنه كه بدات ئیدی بڕیاری ته‌مییز بنبڕه.
مادده‌ی نۆیه‌م:
مادده‌ی (ده‌یه‌م) له یاساكه هه‌موارده‌كرێ و به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه ده‌خۆیندرێته‌وه:
1. ده‌سته‌ی گشتی باڵاترین ده‌سه‌ڵاته له سه‌ندیكاكه‌داو هه‌موو ئه‌و رۆژنامه‌وانه كارا مونته‌سیبانه ده‌گرێته‌وه كه ئیلتیزامی خۆیان بوپێودانگی ئه‌م یاسایه به‌جێ هێناوه.
2. ده‌سته‌ی گشتی، كۆنگره‌ی خۆی له باره‌گاكه‌ی خۆیدا سێ ساڵ جارێك كه له رۆژی هه‌ڵبژاردنه‌كه‌یه‌وه ده‌ست پێ ده‌كا به بڕیاری ئه‌نجومه‌ن و له‌سه‌ر داوای نه‌قیب ده‌به‌ستێ بۆ هه‌ڵبژارنی ئه‌نجومه‌نی سه‌ندیكا وسێ ئه‌ندامی یه‌ده‌گ و هه‌ردوو لێژنه‌ی زه‌پتی و ریقابه به ده‌نگدانی نهێنی.
(نصاب)یش به ئاماده‌بوونی دوو سیێه‌كی ئه‌ندامانی هه‌یئه‌ی گشتی دێته‌جێ له حاڵه‌تێكیشدا (نصاب) نه‌هاته جێ، ئه‌وه له‌و باره‌دا هه‌ڵبژاردن پاش پازده رۆژ له كۆبوونه‌وه‌ی یه‌كه‌م له هه‌مان كات وله هه‌مان جێگه‌دا ئه‌نجام ده‌درێ، جا ئه‌وجا (نصاب) به ئاماده‌بوونی زۆرێنه‌ی ئه‌ندامه‌كان دێته‌جێ و دوو سیێه‌كی ئه‌ندامانی سه‌ندیكاكه‌ش یۆیان هه‌یه له كاتی پێویستدا داوای كۆنگره‌به‌ستن بكه‌ن.
3. له بارێكدا ئه‌گه‌ر ژماره‌ی ئه‌ندامانی هه‌یئه‌ی (ده‌سته‌كه) له پێنج سه‌د ئه‌ندام پتر بوون، ئه‌وه له‌و باره‌دا، هه‌ڵبژاردن له رێگای مه‌ندوبه‌كانه‌وه (نوێنه‌ره‌كانه‌وه) ئه‌نجام ده‌درێ و، رێژه‌ی نواندنیش له لایه‌ن ئه‌نجومه‌نه‌وه، یان له‌لایه‌ن جێگری ئه‌نجومه‌نه‌كه‌وه دیار ده‌كرێ به ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی سه‌ندیكاشه‌وه.
4. هه‌یئه‌ی گشتی به ده‌نگی دوو سیێه‌كی ئاماده‌بووان مافی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی سه‌ندیكاكه‌ی هه‌ی.
مادده‌ی ده‌یه‌م:
( مادده‌ی یازده) هه‌موار ده‌كرێ و به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه ده‌خوێنرێته‌وه هه‌یئه‌ی گشتی هه‌ر سێ ساڵ جارێك به ئاماده‌بوونی ئه‌ندامه‌كانی له كۆنگره‌یه‌كدا كۆده‌بێته‌وه‌و بڕیاره‌كانی به زۆرینه‌ی ده‌نگ ده‌رده‌هێنێ و گفتوگۆ له‌سه‌ر ڕاپۆرتگه‌ل وكاروباری سه‌ندیكاوحساب حسابكاری ده‌كاو راسپارده‌ی خۆیشی له باره‌یانه‌وه پێشكه‌ش ده‌كا.
مادده‌ی یازده:
(مادده‌ی دوازده) له یاساكه هه‌موارده‌كرێ و، به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه ده‌خوێندرێته‌وه:
1. مه‌رجه، ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی سه‌ندیكا به نه‌قیبیشه‌وه، سێ ساڵ به‌سه‌ر وه‌رگرتنی پله ئه‌ندامی كارایاندا تێپه‌ریبێت.
2. ناشێ ئه‌ندامێتی، له‌و لێژنانه‌دا كه هه‌یئه‌ی گشتی هه‌ڵێبژاردوون، پێكه‌وه كۆبكرێته‌وه.
مادده‌ی دوازده:
(مادده‌ی چوارده) له یاساكه له‌غو ده‌كرێ و ئه‌مه‌ی خواره‌وه جێگای ده‌گرێته‌وه:
1. نه‌قیب راسته‌وخۆ له‌لایه‌ن هه‌یئه‌ی گشتییه‌وه هه‌ڵده‌بژێردرێت و، ناشێ بۆ زیاتر له دوو خولی دوا به‌دوای یه‌ك خۆی بۆ پله‌ی نه‌قیب بپاڵێوێ.
2. نه‌قیب ناشێ سه‌رۆكایه‌تی دوو كۆمه‌ڵه‌ی هاوشێوه له ئامانج و مه‌به‌ستدا وه‌ربگرێ.
مادده‌ی سیازده:
( مادده‌ی یازده) له یاساكه هه‌موار ده‌كرێ و، به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه ده‌خوێندرێته‌وه:
1. لیژنه‌ی ریقابه له سه‌رۆكێك و دوو ئه‌ندام پێك دێت ئیشیشی ئه‌وه‌یه ته‌دقیقی خه‌سڵه‌تی ئه‌ندامێتی بكاو بزانی تا چه‌ند له‌گه‌ڵ شه‌رتوشرووتی یاساییدا یه‌ك ده‌گرێته‌وه.
2. لێژنه‌ی زه‌بتی له سه‌رۆكێك و دوو ئه‌ندام پێك دێت ئیشیشی له‌وه‌یه له‌و شكات وسكاڵایانه بپێچێته‌وه كه له ئه‌نجومه‌نه‌وه بۆ هه‌واڵه ده‌كرێ تا به‌پێ حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه یه‌كلاییان بكاته‌وه.
مادده‌ی چوارده:
بڕگه‌ی (1) له مادده‌ی شازده هه‌موار ده‌كرێ و، به‌م شێوه‌ی خواره‌وه ده‌خوێندرێته‌وه:
1. سه‌ندیكا بۆی هه‌یه له پارێزگاكاندا لق بكاته‌وه، لیژنه‌ی لق له بێنچ ئه‌ندام پێك دێت ئه‌ندامانی لق له‌و رۆژنامه‌وانه كارایانه‌ی له پارێزگاكه‌دا به پیشه‌ی رۆژنامه‌گه‌رییه‌وه خه‌ریكن هه‌ڵیانده‌بژێرن.
مادده‌ی پازده:
بڕگه‌ی (4) له مادده‌ی نۆزده هه‌موار ده‌كرێ و به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه ده‌خوێنرێته‌وه:
4- رۆژنامه‌وانێ به‌پێی حوكمه‌كانی یاسای خانه‌نشینی رۆژنامه‌وانانی هه‌رێم خانه‌نشین كرابێ ده‌شێ، له رێگای گرێبه‌ستیی كاره‌وه له داموده‌زگای رۆژنامه‌گه‌ری و ڕاگه‌یاند ندا ئیش بكات به ره‌چاو كردنی ئیمتیازه‌كانی رۆژنامه‌وانی كارا.
مادده‌ی شازده:
بڕگه‌ی (6) له مادده‌ی بیست هه‌موار ده‌كرێ و به‌م شێویه‌ی خواره‌ره ده‌خوێندرێته‌وه:
6- بڕواله‌قكردن به سیته‌می فیدراڵی و ئاواته‌كانی گه‌لی كوردستان ومافی چاره‌ی خۆنووسین وئاسایشی هاووڵاتیان به رێگای راسته‌وخۆ یان لابه‌لاو، وروژاندنی غه‌ریزه‌ی جه‌ماوه‌ر سا به‌هه‌ر رێگایه‌ك ده‌بێ ببێ.
مادده‌ی حه‌ڤده:
به‌ندی ( سێیه‌م )له مادده‌ی بیست ویه‌ك هه‌موارده‌كرێ و به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه ده‌خرێتدرێته‌وه:
سێیه‌م: رۆژنامه‌وانێ سزا درابێ، مافی ئه‌وه‌ی هه‌یه له ماوه‌ی سی رۆژدا – كه له رۆژی ته‌بلیغه‌وه ده‌ست پێ ده‌كا – له به‌رده‌می دادگای ته‌مییزدا تانه له بڕیاره‌كانی قه‌ده‌غه‌كردن و ده‌ركردن بدات كه ئه‌نجومه‌نی سه‌ندیكا ده‌ری هێناون سزاش ناخرێته به‌ر كار تا نه‌گاته پله‌ی یه‌كلابوونه‌وه‌و بنبڕی.
مادده‌ی هه‌ژده:
بڕگه‌ی (شه‌شه‌م) له مادده‌ی بیست دوو هه‌موارده‌كرێ و، به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه ده‌خوێندرێته‌وه:
6- داهاتی چاپه‌مه‌نیه‌كانی سه‌ندیكا.
مادده‌ی نۆزده:
مادده‌ی بیست و سێ هه‌موارده‌كرێ و، به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه ده‌خوێندرێته‌وه:
رۆژنامه‌وان ئه‌و كه‌سه‌یه كه یه‌كێ له‌م عینوانانه‌ی خواره‌وه‌ی هه‌یه:
1- خاوه‌ن ئیمتیاز
2- سه‌رنووسه‌ر
3- جێگری سه‌رنووسه‌ر
4- به‌ڕێوه‌به‌ری نووسین
5- سكرتێری نووسین
6- نووسه‌ر
7- وه‌رگێڕی رۆژنامه‌وانی
8- په‌یامنێری رۆژنامه‌گه‌ری
9- وێنه‌گری رۆژنامه‌گه‌ری
10- شێوه‌كارو(كاریكاتێر كار)ی رۆژنامه‌گه‌ری
11- ته‌صمیمكاری رۆژنامه
12- هه‌ڵه‌چنی رۆژنامه
13- رێكخه‌ری ئه‌رشیفی رۆژنامه‌گه‌ری
14- ژنه‌فتكاری رۆژنامه‌وانی
مادده‌ی بیست:
هه‌ر ده‌قێ پێچه‌وانه‌ی حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه بێت، ناخرێته به‌ركار
مادده‌ی بیست و یه‌ك:
ئه‌م یاسایه له رۆژی بڵاو كردنه‌وه‌ی له (وه‌قایعی كوردستان) دا ده‌خرێته به‌ر كار.
د. كمال عبدالكریم فواد
سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی نیشتمانیی كوردستانی ـــ عێراق
