به‌ناوی خوای به‌خشنده‌و میهره‌بان
به‌ناوی گه‌له‌وه
ئه‌نجومه‌نی نیشتمانیی كوردستان-عیراق
پشت به حوكمی بڕگه (1)له مادده‌ی (56) له یاسای ژماره (1)ی ســـــاڵی (1992) هه‌مواركراو و، له‌سه‌ر داوای ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردســـــتان- عیراق، ئه‌نجومه‌ن له دانیشـــــتنی ژماره (8) ی رۆژی (25/9/2006) ی خۆیدا بڕیاری دانانی ئه‌م یاسایه‌ی خواره‌وه ی دا:
یاسای ژماره( 8 )ی ساڵی / 2006
یاسای وه‌زاره‌تی كاروباری
شه‌هیدان و ئه‌نفالكراوانی هه‌رێمی كوردستان-عیراق
مادده‌ی یه‌كه‌م:
مه‌به‌ست له‌م زاراوانه‌ی خواره‌وه، ماناكانی به‌رامبه‌ریانه بۆ مه‌به‌سته‌كانی ئه‌م یاسایه:ـ
یه‌كه‌م:هه‌رێم:هه‌رێمی كوردستان-عیراق.
دووه‌م:وه‌زاره‌ت:وه‌زاره‌تی كاروباری شه‌هیدان و ئه‌نفالكراوانی هه‌رێم.
سێیه‌م:وه‌زیر:وه‌زیری كاروباری شه‌هیدان و ئه‌نفالكراوانی هه‌رێم.
چواره‌م:بریكاری وه‌زاره‌ت:بریكاری وه‌زاره‌تی كاروباری شه‌هیدان و ئه‌نفالكراوانی هه‌رێم.
پێنجه‌م:ئه‌نجومه‌ن:ئه‌نجومه‌نی راوێژكاری وه‌زاره‌ته‌كه.
مادده‌ی دووه‌م:
وه‌زاره‌ت، هێنانه‌دی ئه‌م ئه‌رك وفه‌رمان وئامانجانه‌ی خواره‌وه ده‌گرێته ئه‌ستۆ:ـ
یه‌كه‌م:فه‌راهه‌مكردنی چاودێریی ماددی ومه‌عنه‌ویی كه‌سوكاری شه‌هیدان و ئه‌نفالكراوان وبێ سه‌روشوێنان تابتوانن به ئازادی و سه‌ربه‌رزانه بژین.
دووه‌م:زیندوو ڕاگرتنی بۆنه تایبه‌تیه‌كان به یاد كردنه‌وه‌ی سه‌ركه‌شی و نه‌مریی شه‌هیدان و ئه‌نفالكراوان وكاركردن بۆ ناساندنی ئه‌م تاوانانه له‌سه‌ر ئاستی نێوخۆیی ونێوده‌وڵه‌تی.
سێ یه‌م:پێشنازكردن و هه‌موار كردنی یاساو، هه‌واڵه كردنی بۆ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران، بۆ وه‌دیهێنانی ئه‌ركوفرمان وئامانجه‌كانی وه‌زاره‌ت.
چواره‌م:دانانی سیاسه‌تی گشتی بۆ گه‌شه‌پێدان (تنمیه) و وه‌به‌رهێنانی ده‌رامه‌تی (موارد) وه‌زاره‌ته‌كه‌و،له چوارچێوه‌ی پابه‌ندی یه نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانی و ئامانجه كۆمه‌ڵایه‌تی و ئابوورییه‌كانی خۆیدا،پاشان جێبه‌جێكردنی ئه‌و سیاسه‌ته به پێی یاسا به‌ركاره‌كان.
پێنجه‌م:كاركردن له گه‌لأ لایه‌نه پێوه‌ندیداره‌كان،بۆ گرنگیدان به باری په‌روه‌رده‌یی وفێركاری و رۆشنبیری و كۆمه‌ڵایه‌تی وته‌ندروستی و ئابووری و ئاوه‌دانكاریی خاوخێزانی شه‌هید و ئه‌نفالكراوه‌كان و، دانانی به‌رنامه‌ش بۆ به‌ره‌و چاكتر گۆڕینیان.
شه‌شه‌م:كۆشش،بۆ راستكردنه‌وه‌ی واقیعی ژیانی ئه‌وانه‌ی ئه‌م یاسایه ده‌یانگرێته‌وه،له رێگای هاوكاری و هه‌ماهه‌نگی وه‌زاره‌ته‌وه له گه‌لأ پاره‌ده‌رانی (ممولین) نێوده‌وڵه‌تی و نێوخۆیی ورێكخراوه حكومی و ناحكومیه‌كاندا، به‌پێی یاسا به‌ركاره‌كان.
حه‌وته‌م:دیكۆمێنتكردنی (توپیق) هه‌ر شتی َ پێوه‌ندیی به شه‌هیدان وقوربانیانی چه‌كی كیمیایی یه‌وه هه‌یه، بۆ داواكردنی قه‌ره‌بووی خێزانه‌كانیان، له حكومه‌تی فیدراڵی و له‌و لایه‌نانه‌ش كه ئه‌و چه‌كانه‌یان به عیراق داوه.
هه‌شته‌م:كاركردن،به هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌لأ حكومه‌تی عیراقی فیدرالأ و رێكخراوه نێوده‌وڵه‌تییه حكومی و ناحكومیه‌كاندا، بۆ ئه‌وه‌ی پلاندانه‌ران و به‌جێهێنه‌رانی ئه‌و جینوسایده‌ی ده‌رهه‌ق به گه‌لی ئێمه‌یان كرد، بدرێنه دادگا پێوه‌ندیداره‌كان و،سزا بدرین.
نۆیه‌م:هاوكاری له‌گه‌لأ لایه‌نه پێوه‌ندیداره‌كان، بۆ ده‌سه‌به‌ركردنی نیشته‌جێ یه‌ك(سكن) بۆ خاوخێزانی شه‌هیدو ئه‌نفالكراوو قوربانیانی چه‌كی كیمیایی.
ده‌یه‌م:گه‌ران به دوای چاره‌نووسی ئه‌نفالكراوه‌كان و دۆزینه‌وه‌ی گۆڕه به كۆمه‌ڵه‌كان وگێڕانه‌وه‌یان بۆ زێدی خۆیان.
پێكهاته‌كانی وه‌زاره‌ته‌كه
مادده‌ی سێیه‌م:
یه‌كه‌م:وه‌زیر:سه‌رۆكی باڵاو،به‌رپرسی ئیش وكارو ئاڕاسته‌كاری سیاسه‌تی وه‌زاره‌ته‌كه‌یه‌و،سه‌رپه‌رشتی وریقابه‌ی ده‌كا،وبۆی هه‌یه هه‌ندێ له ده‌سه‌ڵاته‌كانی به بریكاری وه‌زاره‌ت،به‌ڕێوه‌به‌ره گشتییه‌كان،یان به‌وكه‌سه‌ی له وه‌زاره‌تدا به‌شیاوی ده‌زانێ، بسپێرێت، هه‌موو ئه‌و بڕیارو فه‌رمان رێنماییانه‌ی كه پێوه‌ندییان به ئه‌ركوفرمان وپێكهاته‌و ده‌سه‌ڵات و،كاروباری دیكه‌ی هونه‌ری ودارایی وئیداری ورێكخستنی وه‌زاره‌ته‌كه‌وه هه‌بێ،به‌پێی حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه، له وه‌زیره‌وه ده‌رده‌چن و، خۆی سه‌رپه‌رشتیی جێبه‌جێكردنیان ده‌كا،وه‌زیر به‌رپرسیشه به‌رامبه‌ر به ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران،چونكه ئه‌ندامێكی هاوكاری ئه‌نجومه‌نه‌كه‌یه.
دووه‌م:بریكاری وه‌زاره‌ت:له چوارچێوه‌ی سه‌ڵاحییاتدا،كه وه‌زیر پێی ده‌سپێرێ یاریده‌ی وه‌زیر ده‌دات له ئاڕاسته‌كردن وسه‌رپه‌شتكردنی كاروباری وه‌زاره‌ته‌كه‌دا،مه‌رجیشه بڕوانامه‌ی زانكۆیی تایبه‌ت به‌م ئیشه‌وه‌ی هه‌بێت.
سێیه‌م:نووسینگه‌ی وه‌زیر:فرمانبه‌رێ، به‌پله‌ی به‌ڕێوه‌به‌ر سه‌رۆكایه‌تیی ده‌كاو،به‌ڕێوه‌ی ده‌با،بڕوانامه‌یه‌كی به‌رایی زانكۆیی هه‌بێ،ژماره یه‌ك فرمانبه‌ریش یاریده‌ی ده‌ده‌ن.
چواره‌م:نووسینگه‌ی بریكاری وه‌زاره‌ت: فرمانبه‌رێ، به‌پله‌ی به‌ڕێوه‌به‌ر سه‌رۆكایه‌تیی ده‌كاو،به‌ڕێوه‌ی ده‌با،بڕوانامه‌یه‌كی به‌رایی زانكۆیی هه‌بێ،ژماره یه‌ك فرمانبه‌ریش یاریده‌ی ده‌ده‌ن.
پێنجه‌م:راوێژكاران:له چواركه‌س زیاتر نابن،ده‌بێ بڕوانامه‌یه‌كی به‌رایی زانكۆیان هه‌بێ و،خاوه‌ن ئه‌زموون وكه‌رده‌ش بن.
شه‌شه‌م:به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتیی كاروباری ئیداری ودارایی:فرمانبه‌رێ سه‌رۆكایه‌تیی ده‌كاو،بڕوانامه‌یه‌كی به‌رایی زانكۆیی هه‌بێ و،خاوه‌ن ئه‌زموون و پسپۆڕیش بێ.ئه‌م به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیانه‌ی خواره‌وه‌ش وابه‌ستی ده‌بن:
أ- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی ئیداره‌و زاتییه.
ب- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی ژمێریاری.
ج- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی لێوردبوونه‌وه‌و ریقابه‌ی ناوخۆ.
د- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی ئامارو لێكۆڵینه‌وه.
ه- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی پلاندانان وبه‌دواداچوون.
و- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی كاروباری یاسایی.
حه‌وته‌م:به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتیی خزمه‌تگوزاریی كه‌س وكاری شه‌هیدان وئه‌نفالكراوان:فرمانبه‌رێ سه‌رۆكایه‌تیی ده‌كا،بڕوانامه‌یه‌كی به‌رایـی زانكـۆیی هه‌بێ،خاوه‌ن ئه‌زموون وپسـپۆڕیش بێ.
هه‌شته‌م:به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتیی كاروباری شه‌هیدان وئه‌نفالكراوان له پارێزگاكانی هه‌رێمدا:فرمانبه‌رێ سه‌رۆكایه‌تیی ده‌كا،بڕوانامه‌یه‌كی به‌رایی زانكۆیی هه‌بێ و،خاوه‌ن ئه‌زموون وپسپۆڕیش بێ.ئه‌م به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییانه‌ی خواره‌وه وابه‌ستی ده‌بن:ـ
أ- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی كاروباری شه‌هیدان.
ب- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی كاروباری ئه‌نفالكراوان.
ج- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی ئیداره وزاتییه.
د- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی ژمێریاری.
ه- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی لێوردبوونه‌وه.
و- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی راگه‌یاندن وپێوه‌ندیكاری.
ز- به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی كاروباری یاسایی.
مادده‌ی چواره‌م:ده‌سته‌ی گشتی بۆ به‌ڕێوه‌بردن و وه‌به‌رهێنانی داهاته‌كان خاوه‌ن كه‌سایه‌تی مه‌عنه‌وی وسه‌ربه‌خۆیی دارایی وكارگێڕیه،فه‌رمانبه‌رێك به‌پله‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی سه‌رۆكایه‌تی ده‌كات وبه‌رێوه‌ی ده‌بات كه بڕوانامه‌ی به‌رایی زانكۆیی به ده‌ست هێنابێت وخاوه‌ن لێزانی وپسپۆری بێت.
مادده‌ی پێنجه‌م:ده‌سته بوودجه‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆی ده‌بێت كه چاوگه‌كانی ئه‌مانه‌ی خواره‌وه‌ن:ـ
یه‌كه‌م:به‌خشینی ساڵانه‌ی حكومه‌تی هه‌رێم.
دووه‌م:پێدان وبه‌خشین وباره‌بوه‌كان.
سێیه‌م:داهاته داراییه‌كانی ده‌سته.
چواره‌م:ده‌سكه‌وتی چالاكیه‌كانی وه‌زاره‌ت وده‌سته.
پێنجه‌م:ئه‌وه‌ی له پڕۆژه وه‌به‌ر هێنانه‌كانی ده‌ست ده‌كه‌ۆیت.
شه‌شه‌م:داهاتی پسوله‌ی یانه‌سیب به‌مه‌رجێك به یاسا رێكبخرێت.
حه‌وته‌م:به‌ركه‌وتی وه‌زاره‌ت له قه‌ره‌بوه‌كانی حكومه‌تی فیدراڵی له‌و زیانانه‌ی به‌ر كوردستان وهاوڵاتیانی كه‌وتوه له ئه‌نجامی هه‌ڵمه‌ته‌كانی ئه‌نفال وبه‌كار هێنانی چه‌كی كیمیاوی.
مادده‌ی شه‌شه‌م:ده‌سته ئه‌نجومه‌نێكی كارگێڕی ده‌بێت كه‌سه‌رپه‌رشتی سه‌رجه‌م چالاكیه‌كانی كارگێڕی ودارایی وهونه‌ری ده‌كات وبه‌تایبه‌تیش ئه‌م كارانه ده‌كات:ـ
یه‌كه‌م:كاركردن بۆ به‌ره‌وپێش بردنی كاری ده‌سته وپێره‌وه كارگێڕی ودارایی وهونه‌ریه‌كانی.
دووه‌م:دانانی سیاسه‌تی گشتی بۆ به‌ڕێوه‌بردن ووه‌به‌رهێنانی موڵك وسامان وداهاته‌كانی ده‌سته به پێی ئامانجه‌كانی وه‌زاره‌ت.
سێیه‌م:دان نان به بوودجه‌ی ساڵانه‌ی ده‌سته وحیسابه كۆتاییه‌كانی وهه‌موار كردن له‌سه‌ری.
چواره‌م:ره‌زامه‌ندی له‌سه‌ر گرێبه‌ست وپه‌یمان وپابه‌ندیه داراییه‌كان له چوارچێوه‌ی بوودجه‌ی په‌سه‌ند كراوی ده‌سته.
پێنجه‌م:په‌سه‌ندكردنی میلاكی ده‌سته.
شه‌شه‌م:لێكۆڵینه‌وه له‌و بابه‌تانه‌ی وه‌زیر ده‌یخاته روو.
حه‌وته‌م:ئاماده‌كردنی راپۆرتێكی ساڵانه‌ی گشتگیر سه‌باره‌ت به كاری ده‌سته‌و چالاكیه‌كانی بۆ به‌رده‌م وه‌زیر وپاشان ره‌وان كردنی بۆ ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیران.
مادده‌ی حه‌وته‌م:ئه‌نجومه‌نی كارگێڕی ده‌سته‌پێك دێنێت له:ـ
أ- سه‌رۆكی ده‌سته‌ی گشتی بۆ به‌ڕێوه‌بردن ووه‌به‌رهێنانی داهاته‌كان / سه‌رۆك.
ب- به‌ڕێوه‌به‌ره گشتی یه‌كانی وه‌زاره‌ت /ئه‌ندام
ج- به‌ڕێوه‌به‌ری كاروباری یاسایی /ئه‌ندام وبڕیار نووسی ئه‌نجوومه‌ن.
د- دوو شاره‌زا له‌لایه‌ن وه‌زیره‌وه پاڵێوراون كه خاوه‌ن شاره‌زایی وپسپۆرین له كاروباری دارایی وئابووریدا.
مادده‌ی هه‌شته‌م:ئه‌نجومه‌ن به‌لانی كه‌م یه‌ك كۆبوونه‌ه‌وه‌ی مانگانه ئه‌نجام ده‌دات و وه‌زیر یان سه‌رۆكی ده‌سته‌ی گشتی بۆیان هه‌یه بانگه‌شه بكه‌ن بۆ كۆبوونه‌ویه‌كی نائاسایی.
مادده‌ی نۆیه‌م:بڕیاره‌كانی ئه‌نجومه‌نی كارگێڕی كاریان پێده‌كرێت پاش په‌سه‌ندكردنی له‌لایه‌ن وه‌زیره‌وه.
مادده‌ی ده‌یه‌م:
یه‌كه‌م:وه‌زاره‌ت ئه‌نجومه‌نێكی راوێژكاری ده‌بێ،له‌مانه پێك دێت:ـ
أ- وه‌زیر: سه‌رۆك.
ب- بریكاری وه‌زاره‌ت:ئه‌ندامه‌و،له دیارنه‌بوونی وه‌زیردا سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌ن ده‌كا.
ج- به‌ڕێوه‌به‌ره گشتییه‌كان: ئه‌ندامن.
د- یه‌ك راوێژكار،وه‌زیر دیاریی ده‌كا: ئه‌ندامه
ه- نوێنه‌رێ، له هه‌ریه‌كه له‌م وه‌زاه‌رتانه: (ته‌ندروستی، په‌روه‌رده، كاروباری كۆمه‌ڵایه‌تی، پێشمه‌رگه، دارایی، ئاوه‌دانكاری، رۆشنبیری، ناوخۆ وكاروباری ناوچه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم وفێركردن باڵاو لێكۆڵینه‌وه‌ی زانیستی)به‌مه‌رجێ پله‌یان له به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی كه‌متر نه‌بێ.
دووه‌م:كاری تایبه‌تی ئه‌نجومه‌ن ئه‌وه‌یه،راسپێری پێشكه‌ش به‌وه‌زیر بكا،راسپێرییه‌كه‌ش ئه‌گه‌ر وه‌زیر ته‌سدیقی بكا،سیفه‌تی بڕیاری وه‌زاری وه‌رده‌گرێ.
مادده‌ی یازده‌م:
یه‌كه‌م:ئه‌ركوفرمان وكاره‌تایبه‌ته‌كانی وه‌زاره‌ت وپێكهاته‌كانی به پیڕۆ دیارده‌كرێن.
دووه‌م:وه‌زیر بۆی هه‌یه،به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی یان به‌ش یان هۆبه،له پێكهاته‌كانی وه‌زاره‌ته‌كه‌دا،به‌پێی پێداویستی كارو له كاتی زه‌رووردا،بكاته‌وه یان یه‌كیانبخا یان ئیلغایان بكات.
سێیه‌م:وه‌زیر بۆ به‌جێ گه‌یاندنی هه‌ر ئه‌ركوفرمانێكی وه‌زاره‌ته‌كه،كه‌له مادده‌ی دووه‌می ئه‌م یاسایه‌دا هاتووه، بۆی هه‌یه لیژنه‌گه‌لی هه‌میشه‌یی یان كاتی پێك بهێنێ.
چواره‌م:وه‌زیر،بۆی هه‌یه رێنمایی پێویست بۆ به ئاسانی جێبه‌جێكردنی حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه،ده‌ربهێنێ.
مادده‌ی دوازده‌م:وه‌زیر،بۆی هه‌یه،پاش وه‌رگرتنی موافه‌قه‌تی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران،له‌گه‌لأ كه‌سانی ته‌بیعی ومه‌عنه‌ویی وخاوه‌ن ئه‌زموون و پسپۆری ناوه‌و وده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمدا گرێبه‌ستی سازبدات،بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌رك وفرمانێ كه پێیان ده‌سپێردرێ، له ماوه‌یه‌كدا كه خۆی به له‌باری بزانێ،به‌مه‌به‌ستی وه‌دیهێنانی ئامانجه‌كانی وه‌زاره‌ت، ماف وئیلتیزاماتیشیان،وه‌زیر خۆی دیاریان ده‌كات دوای ره‌زامه‌ندی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران.
مادده‌ی سیانزه‌م:
یه‌كه‌م:یاسای ژماره (4) ی ساڵی 1997،ئه‌نجومه‌نی نیشتمانیی كوردستان ـ عیراق،یاسای ده‌زگای شه‌هید، وبریاره‌كانی ژماره 186له 19/6/1999 و 126له 17/10/2000 و 22 له 12ی كانونی دووه‌می 2005ی ئیداره‌ی سلێمانی پووچه‌ل ده‌كرێته‌وه.
دووه‌م:هه‌موو مه‌وجودات وكارمه‌ندانی ده‌زگای شه‌هید وبه‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی ئه‌نفال،له‌گه‌لأ هه‌موو ئیلتیزاماتی دارایی ومه‌عنه‌وی قه‌رزه‌كانیاندا ده‌گوازرێنه‌وه بۆ وه‌زاره‌ت.
مادده‌ی چوارده:هه‌ر ده‌قێ له‌گه‌لأ حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه‌دا نه‌گونجێ، ناخرێته‌كار.
مادده‌ی پانزه:ده‌بێ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ولایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه جێبه‌جێ بكه‌ن.
مادده‌ی شانزه:ئه‌م یاسایه،له رۆژی ده‌ركردنیه‌وه ده‌خرێته‌كارو له(وقایعی كوردستان)دا بڵاوده‌كرێته‌وه.َ
عدنان رشاد موفتی
سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی كوردستان-عیراق
هۆكاره‌كانی دانانی ئه‌م یاسایه
ئه‌مڕۆ،ئه‌گه‌ر گه‌لی كوردستان مافی شانازیی به سیسته‌می سیاسی وداموده‌زگای ده‌ستووری ئێستای خۆیه‌وه بكا، ئه‌وشانازییه،هی ئه‌و كه‌سانه‌یه كه بۆ وه‌ده‌ستهێنانی ئه‌م ده‌سكه‌وتانه ژیانی خۆیان به‌خت كرد ومێژووی پڕ ئیفتیخاری گه‌له‌كه‌مانیان دروست كردو،رێگای ئاینده‌یان بۆ رۆشن كرده‌وه،ئه‌وانه‌ش،شه‌هیده‌كانی بزاڤی رزگاریخوازی كوردستانن.جا،بۆ وه‌فاداری و،رێز له قوربانیان و،ته‌قدیركردنی شان وشه‌وكه‌تیان،هه‌ر ده‌بوو لایه‌نێكی پسپۆر په‌یدا بكرێ،ئه‌ركی ماف و رێكخراوه وبه‌دواچوون وجێبه‌جێكردنی ئه‌و وه‌فا ورێزو ته‌قدیره،بگرێته ئه‌ستۆو، كاروباری ئه‌و كه‌مئه‌ندامانه ره‌چاو بكا.
