بهناوی خودای بهخشندهو میهرهبان بهناوی گهلهوه پهرلهمانی كوردستان- عێراق پاڵپشت به حوكمی بڕگهی (1) له ماددهی (56)ی یاسای ژماره (1)ی ساڵی 1992ی ههمواركراو و، به گوێرهی ئهوهی ئهنجومهنی وهزیران خستییه ڕوو، پهرلهمانی كوردستان- عێراق له دانیشتی ئاسایی ژماره (6)ی رۆژی 1/4/2015 بڕیاری دهركردنی ئهم یاسایهی دا: یاسای ژماره (2)ی ساڵی 2015 یاسای سندوقی كوردستان بۆ داهاته نهوتی و گازییهكان بهشی یهكهم پێناسهكان ماددهی (1): یهكهم: مهبهستی ئهم یاسایه لهم دهستهواژه و زاراوانهی خوارهوه، ماناكانی بهرامبهریانه: 1ـ ههرێم: ههرێمی كوردستان-عێراق. 2ـ پهرلهمان: پهرلهمانی كوردستان ـ عێراق. 3ـ ئهنجومهنی وهزیران: ئهنجومهنی وهزیرانی ههرێم. 4ـ وهزارهت: وهزارهتی سامانه سروشتییهكانی ههرێم. 5ـ یاسای نهوت و گاز: یاسای نهوت و گازی ههرێمی كوردستان ـ عێراق ژماره (22)ی ساڵی 2007. 6ـ ئهنجومهن: ئهنجومهنی ههرێمی كاروباری نهوت و گاز له ههرێمی كوردستان-عێراق، كه بهپێی ماددهی (چوارهم)ی یاسای نهوت و گاز پێكهێنراوه. 7ـ سندوق: سندوقی كوردستان بۆ داهاته نهوتی و گازییهكان له ههرێمدا كه بهپێی حوكمهكانی ئهم یاسایه دامهزراوه. 8ـ دهسته: دهستهی بهڕێوهبردنی سندوقی كوردستان بۆ داهاته نهوتی و گازییهكان له ههرێمدا. دووهم: پێناسهكانی هاتوو له ماددهی (یهكهم) له یاسای نهوت و گاز كه پهیوهستن بهم یاسایه بهركار دهبن، ئهگهر ناكۆك نهبن لهگهڵ حوكمهكانیدا. بهشی دووهم چوارچێوهی پیادهكردنی یاسا ماددهی (2): حوكمهكانی ئهم یاسایه پیاده دهكرێن لهسهر: یهكهم: داهاتی دارایی به دهستهاتووی ڕاستهوخۆ و ناڕاستهوخۆ بهگوێرهی حوكمهكانی یاسای نهوت و گاز و یاسای دیاری كردن و وهرگرتنی شایسته داراییهكانی ههرێمی كوردستان-عێراق له داهاته ئیتیحادییهكان ژماره (5)ی ساڵی 2013ی پهیوهست به نهوت و گاز و بهرههمهكانی و، بهپێی ئهوهی له ماددهی (ههشتهم)ی ئهم یاسایهدا هاتووه و، ههر پرۆسهیهكی نهوتی و گازی كه ئهنجومهن بڕیاری لهسهر بدات. دووهم: داهاتی دارایی هاتوو له حكومهتی ئیتیحادی كه راستهوخۆ پهیوهسته به نهوت و گاز و بهرههمهكانی جگه له پشكی ههرێم له بودجهی گشتی ئیتیحادیدا. بهشی سێیهم پێكهێنانی سندوق و دهستهی بهڕێوهبردنی ماددهی (3): پاڵپشت به حوكمی ماددهی (پازدهیهم) له یاسای نهوت و گاز، سندوقێك به ناوی (سندوقی كوردستان بۆ داهاته نهوتی و گازییهكان له ههرێم) دادهمهزرێت و، كهسایهتی مهعنهوی و سهربهخۆیی دارایی و كارگێڕیی ههیه و، له ڕووی رێكخستنهوه سهر به ئهنجومهنی وهزیران دهبێت. ماددهی (4): یهكهم: دهستهیهك بهناوی (دهستهی بهڕێوهبردنی سندوقی كوردستان بۆ داهاته نهوتی و گازییهكان) پێكدێت و بهڕێوهبردنی سندوق له ئهستۆ دهگرێت و مافی ههیه سهرجهم رهفتاركارییه یاساییهكان بۆ مهبهستهكانی ئهم یاسایه ئهنجام بدات و، سهرۆكهكهی نوێنهرایهتی سندوق دهكات له بهردهم پهرلهمان و دادگا و سهرجهم لایهنهكانی دیكه. دووهم: دهسته پێك دێت له: 1ـ سهرۆكی دهسته به پلهی وهزیر. 2ـ جێگری سهرۆكی دهسته به پلهی بریكاری وهزارهت. 3ـ بهڕێوهبهری گشتی سندوق . 4ـ نوێنهری وهزارهت كه شارهزایی ههبێت له بواری نهوت و گاز و، پلهی وهزیفی له بهڕێوهبهری گشتی كهمتر نهبێت (ئهندام). 5ـ نوێنهری وهزارهتی دارایی و ئابووری كه شارهزایی ههبێت له بواری دارایی و ئابووری و، پلهی وهزیفی له بهڕێوهبهری گشتی كهمتر نهبێت (ئهندام). 6ـ پسپۆڕێكی ئابووری و دارایی (ئهندام). 7ـ پسپۆڕێكی یاسایی (ئهندام). ماددهی (5): یهكهم: پێویسته لهسهر ئهنجومهنی وهزیرانی ههرێم، له ماوهی (90) نهوهد رۆژ له رێكهوتی بهركاربوونی ئهم یاسایهدا ههماههنگی بكات لهگهڵ ئهنجومهن بۆ پێشكهشكردنی كاندیدی لێهاتوو بۆ ههر یهك لهو پۆستانهی كه له بڕگهی (دووهم)ی ماددهی (چوارهم)ی ئهم یاسایهدا هاتووه. دووهم: 1ـ ئهندامانی دهسته لهلایهن ئهنجومهنی وهزیرانهوه پاش پهسند كردنیان به زۆرینهی ڕههای ئهندامانی پهرلهمان بۆ ماوهیهك كه زیاتر نهبێت له (4) چوار ساڵ دادهمهزرێن و، شیاون بۆ یهكجار نوێكردنهوه بهههمان رێكاره باسكراوهكان و، ئهوانهی ئهو وهزیفانهیان پڕ كردۆتهوه پاش تهواو بوونی ماوهی دیاری كراو دهگهڕێندرێنهوه سهر كارهكانی پێشوویان بهر له ئهستۆ گرتنی ئهم وهزیفانه. 2ـ سهرۆكی دهسته لهبهردهم پهرلهماندا ئهم سوێنده دهخوات: (بهخودای مهزن سوێند دهخۆم كه به دڵسۆزییهوه پارێزگاری له یهكێتی گهل و سامان و خاكی كوردستانی عێراق بكهم و پابهند بم به یاسا). سێیهم: مهرجه له دامهزراندنی ههر یهك له سهرۆك و جێگرهكهی و بهڕێوهبهری گشتی سندوق و ئهندامانی دهسته، جگه له نوێنهرانی ههردوو وهزارهتی سامانه سروشتییهكان و وهزارهتی دارایی و ئابووری سهرباری بوونی مهرجه گشتییهكانی دامهزراندن له وهزیفهی گشتییدا، بهلای كهم ههڵگری بڕوانامهی زانكۆیی بهرایی بن له بواری پسپۆڕی دهسته و خاوهن شارهزایی بن له بواری پسپۆڕی دهسته بۆ ماوهیهك كهمتر نهبێت له (10) ده ساڵ بهنیسبهت سهرۆك و (7) حهوت ساڵ بهنیسبهت جێگری سهرۆك و بهڕێوهبهری گشتی سندوق و ئهندامهكان. چوارهم: ئهنجومهنی وهزیران بۆی ههیه كهسانێك لهوانهی خاوهن شارهزایی و پسپۆڕیین لهسهر پێشنیاری ئهنجومهن بهسیفهتی راوێژكاریی دابمهزرێنێت و ماف و پابهندییهكانیان و ژمارهیان بهپێی گرێبهست و بهگوێرهی پێڕهوی ناوخۆی دهسته، كه ئهنجومهنی وهزیران پهسندی دهكات، دیاری دهكرێن. ماددهی (6): بهستنی كۆبوونهوهی دهسته به ئامادهبوونی (2/3) دوو لهسهر سێی ئهندامهكانی دهبێت و بڕیارهكانی به زۆرینهی ڕههای ئهندامهكان دهردهكرێن. ماددهی (7): دهسته ئهمانهی خوارهوه له ئهستۆ دهگرێت: یهكهم: تۆماركردن و دۆكیومێنتكردنی سهرجهمی داهاتهكانی نهوت و گازی ههرێم، كه به گوێرهی حوكمهكانی ئهم یاسایه دهستدهكهون له سندوقدا، ههروهها بهڕێوهبردن و مسۆگهركردنی گواستنهوهیان بۆ ژمێرهی وهزارهتی دارایی و ئابووری، پاش ئهوهی بهپێی ماددهی (12)دوازدهمی ئهم یاسایه لهسهر پێشنیاری دهسته و بڕیاری ئهنجومهنی وهزیران و پهسهندكردنی پهرلهمان، تهرخان دهكرێن. دووهم: وردبینیكردنی جولهی گشت داهاتهكانی نهوت و گازی ههرێم له سندوقدا بهپێی چاودێری نێوخۆیی، لهگهڵ دهركردنی راپۆرتی مانگانه له بارهیانهوه. سێیهم: ساڵانه ئاشكراكردنی گشت ئهو داتایانهی تایبهتن به ژمێره و چاڵاكیهكانی سندوق دهربارهی سپاردن و راكێشان و وردبینی كردنیان به بهكارهێنانی كۆمپانیای ژمێریاریی جیهانیی لێهاتوو متمانه پێكراو، دواتر بهرزكردنهوهی راپۆرتی ناوبهناو بۆ ئهنجومهنی وهزیران كهوا چالاكی و راپۆرتی كۆمپانیاكانی ژمێریاریی جیهانی پووخت دهكاتهوه لهگهڵ دهرخستنی راوبۆچوونی خۆی لهسهر ئهم راپۆرتانه. چوارهم: مسۆگهركردنی شهفافیهت و دركاندن له پرۆسه داراییهكان له كاتی ئهنجامدانی رێكار و پرۆسهكانی ژمێركاری به گوێرهی ستاندهری ژمێریاریی پهیڕهوكراوی جیهانی و ئاستی پیادهكردنیان لهسهر گشت ژمێرهكانی سندوق كه لهم یاسایهدا باسكراون. پێنجهم: پێویسته لهسهر دهسته راپۆرتهكانی خۆی به شێوهی مانگانه و ساڵانهی بداته پهرلهمان و، بۆ رای گشتی ئاشكرایان بكات. بهشی چوارهم بهڕێوهبردنی داهاتهكانی نهوت و گاز ماددهی (8): دهسته وهرگرتنی ئهمانهی خوارهوه له ئهستۆ دهگرێت: یهكهم: كۆی داهاته شایسته وهدهستهاتووهكانی ههرێم له ههناردهكردن و فرۆشتنی نهوت و گاز به گوێرهی گرێبهستهكانی نهوت و گاز. دووهم: سهرجهم پێبهخشین و پاداشتهكانی هاتوو له گرێبهستهكانی نهوت و گاز و مۆڵكانهكان له كاتی شایسته بوونیاندا، له نێوانیشیاندا پاداشتهكانی واژووكردن و بهرههمهێنانی گرێبهسته نهوتییهكان لهگهڵ كۆمپانیا بیانی و خۆماڵییهكان، پاداشتهكانی ژێرخانی ئابووری و، بڕهكانی تهرخانكراو بۆ پاراستنی ژینگه و داهاتی دیكه به گوێرهی ئهوهی له یاسای نهوت و گاز و یاساكانی دیكهی پهیوهنداردا هاتووه. سێیهم: كۆی داهاتهكانی بهرههمه نهوتی و گازییهكان. چوارهم: داهاتی دارایی هاتوو له حكومهتی ئیتیحادیی كهوا راستهوخۆ پهیوهسته به نهوت و گاز و بهرههمهكانیان جگه له پشكی ههرێم له بودجهی گشتی ئیتیحادیدا. پێنجهم: ئهو بڕانهی وهك شایسته بۆ ههرێم هاتوون لهوهی تایبهته به نهوت و گازهوه ئهویش بهگوێرهی حوكمهكانی یاسای دیاریكردن و وهرگرتنی شایسته داراییهكانی ههرێمی كوردستان ـ عێراق له داهاته ئیتیحادییهكان ژماره (5)ی ساڵی 2013، لهگهڵ رهچاوكردنی بڕگهی (چوارهم)ی سهرهوهی ئهم ماددهیه. شهشهم: ئهو داهاتانهی كه له ئهنجامی وهبهرهێنان بهسهرمایهی سندوقهكه وهدهستدێن. حهوتهم: ههر داهاتێكی تری پڕۆسهی نهوت و گاز كه لهم ماددهیهدا ئاماژهی بۆ نهكراوه. ماددهی (9): یهكهم: ژمێرهی ئهم سندوقه ژمێرهیهكی داخراوه و خهرجی لێناكرێت تهنها بۆ مهبهستی كۆكردنهوهی داهاتهكانه. دووهم: چهند ژمێرهیهكی جۆراوجۆر بۆ سندوق دهكرێـتهوه، چ به دیناری عێراقی بێت، یان ههر دراوێكی بیانی له لقی بانكی ناوهندیی عێراقی له ههرێمدا، یان ههر بانكێكی دیكهی حكومی كه ئهنجومهنی وهزیران پاش پهسهندكردنی لقی بانكی ناوهندیی له ههرێمدا ههڵیدهبژێرێت، به مهبهستی سپاردنی گشت داهاتهكانی نهوت و گاز كه لهم یاسایهدا دهقیان لهسهر كراوه. سێیهم: پێویسته لهسهر دهسته رێنمایی پێویست بۆ جولاندن و سپاردنی بڕهكان له نێوان ژمێرهكانی سهر به سندوق پاش پهسهندكردنی لهلایهن ئهنجومهنی وهزیرانهوه، دهربكات. چوارهم: دهسته دهسهڵاتی ههیه ژمێرهیهكی تایبهت له بانكه ئههلیهكان بكاتهوه تهنها بۆ مهبهستی وهبهرهێنان بهسهرمایهی سندوقهكه بهپێی یاسا كارپێكراوهكان. ماددهی (10): وهزارهت شایسته داراییهكانی كۆمپانیاكانی بواری نهوت و گاز له ههرێمی كوردستاندا دیاری دهكات و، لهلایهن دهستهی سندوقهوه وردبینی بۆ دهكرێت و، لهلایهن ئهنجومهنهوه رهزامهندی لهسهر دهدرێت و، له بودجهی ساڵانهدا تهرخانكردنی بۆ دهكرێت و، پهرلهمان پهسندی دهكات. ماددهی (11): سندوقێك بهناوی (سهندوقی نهوهكانی داهاتووی كوردستان) دادهمهزرێت، كه بهڕێوهبردن و دراوپێدانی به یاسایهك رێكدهخرێت كه له ماوهی (12) دوازده مانگ تێنهپهڕێت له رێكهوتی بهركاربوونی ئهم یاسایهدا دهردهكرێت، تیایدا رێژهیهكی دیاریكراو له داهاته نهوتی و گازییهكانی وهرگیراو بهپێی یاسا بۆ نهوهكانی داهاتوو دهسپێردرێت و له بودجهی ساڵانهدا جێگیر دهكرێت. بهشی پێنجهم دابهشكردنی داهاتهكانی سندوق ماددهی (12): یهكهم: داهاتهكانی نهوت و گاز كه له سندوقدا دهسپێردرێن و بهپێی حوكمهكانی ئهم یاسایه وهرگیراون، لهلایهن ئهنجومهنی وهزیرانهوه بهپێی مهرج و ستاندهری هاتوو له یاسای نهوت و گازدا، پاش تهرخانكردنی ئهم بڕانه له بودجهی ساڵانه و پهسهندكردنی لهلایهن پهرلهمانهوه، بهم شێوهیهی خوارهوه دابهش دهكرێن: 1ـ دراوپێدانی بودجهی گشتی به گوێرهی یاسای بودجهی گشتی ساڵانهی ههرێم. 2ـ ژمێرهی (سندوقی نهوهكانی داهاتوو) بهگوێرهی حوكمهكانی ماددهی (11) یازدهمی ئهم یاسایه. 3ـ دراوپێدانی وهزارهت پاش رهزامهندی ئهنجومهن بۆ پاڵپشتی كردنی ژێرخانی ئابوری كهرتی نهوت و گاز له ههرێمدا له كاتی پێویستیدا و، قهرهبوو كردنهوهی خاوهنی ئهو زهوییانهی بۆ پڕۆسهكانی نهوت و گاز تهرخان دهكرێن و، قهرهبووكردنهوهی ئهو كهس و لایهن و موڵكانهی له ئهنجامی پرۆسه نهوتیی و گازییهكاندا زیانیان پێ دهگات. 4ـ پاڵپشتیكردنی سندوقی ژینگهی دامهزراو بهپێی خاڵی (10)ی بڕگهی (یهكهم) له ماددهی (37) سی و حهوت یاسای نهوت و گاز. 5ـ دراوپێدانی رێژهیهكی دیاری كراو له داهاتی سندوق بۆ دهستهبهری كۆمهڵایهتی كه بهپێی یاسا رێك دهخرێت. 6ـ دراوپێدانی رێژهیهكی دیاری كراو له داهاتی سندوق بۆ گهشه پێدانی ژێرخانی كشتوكاڵ كه بهپێی یاسا رێك دهخرێت. 7ـ تهرخانكردنی بڕی (2) دوو دۆلار بۆ ههر بهرمیلێك نهوتی بهرههمهاتوو وهك پترۆدۆلار بۆ ههر قهزایهك كه نهوتی لێ دهردههێنرێت. دووم: له سهرهتای نیوهی دووهمی ههر ساڵێكی رۆژ ژمێریی، وهك یهكیی داهاتهكانی نهوت و گاز و تهرخانكراوه فیعلیهكانی ژمێرهكانی سندوق ئهنجام دهدرێت و، ژمێرهكانی سندوق لهسهر ئهم بنهمایه و بهپێی یاسا و پێڕهوهكانی بنهماكانی ژمێریاری متمانه پێكراو له ههرێمدا، ئهنجام دهدرێن. سێیهم: كارهكانی دهسته و ژمێرهكانی سندوق ملكهچ دهبن بۆ چاودێری پهرلهمانی كوردستان و دیوانی چاودێریی دارایی ههرێم. چوارهم: دهسته بهرپرسیارێتی خۆی بهپێی ئهو پرنسیپ و ستاندهرانهی تایبهتن به دهسپێشخهری شهفافیهت له پیشهسازییه دهرهێنكارهكانی هاتوو له سهرچاوهی (Extractive Industries Transparency Initiative)ی ناسراو به (EITI) پیاده دهكات و پێویسته شیاو و هاوتهریب بن لهگهڵ شێوازه ههره باشهكانی پیشهسازییه نهوتییهكان. بهشی شهشهم حوكمی كۆتایی ماددهی (13): ئهنجومهنی وهزیران پێڕهوێك بۆ ئاسان جێبهجێكردنی حوكمهكانی ئهم یاسایه دهردهكات. ماددهی (14): ههیكهلی كارگێڕی سندوق به پێی پهیڕهو دیاری دهكرێت كه به ماوهیهك له (45) چل و پێنج رۆژ له رێكهوتی پێكهێنانی دهسته تێپهڕ نهكات، دهردهكرێت. ماددهی (15): كار به هیچ دهقێكی یاسایی یان بڕیارێكی ناكۆك لهگهڵ حوكمهكانی ئهم یاسایهدا ناكرێت. ماددهی (16): ئهم یاسایه له رێكهوتی بڵاوكردنهوهی له رۆژنامهی فهرمی (وهقایعی كوردستان)دا جێبهجێ دهكرێت. یوسف محمد صادق سهرۆكی پهرلهمانی كوردستان- عێراق هۆیهكانی دهرچوواندن بهمهبهستی به دامهزراوهیی كردنی كهرتی نهوت و گاز له ههرێمی كوردستان كه به شێوهیهك بێت داهاتهكانی پرۆسه نهوتی و گازییهكان به باشترین شێوه كۆ بكرێنهوه و، پشتیوانی شهفافیهت و گهشهی ئابووری ههرێمی كوردستان بێت، ئهم یاسایه دهرچووێندرا.