به‌ناوی خودای به‌خشنده‌و میهره‌بان
به‌ناوی گه‌له‌وه
ئه‌نجومه‌نی نیشتمانیی كوردستان ـ عێراق
پشت به‌ستن به حوكمی بڕگه (1) و(5)له مادده‌ی (56) له یاسای ژماره (1)ی ساڵی 1992ی هه‌مواركراوو له‌سه‌ر داوای ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان ـ عیراق، ئه‌نجومه‌نی نیشتمانیی كوردسـتان – عێراق له دانیشــتنی ئاســایی ژماره ( 27)ی ڕۆژی 11/ 6/2008 یـــــدا ئه‌م یاسایه‌ی ده‌رچواند:-
یاسای ژماره (8)ی ساڵی 2008
یاسای پاراستن وچاككردنی ژینگه له هه‌رێمی كوردستان - عیراق
ده‌روازه‌ی یه‌كه‌م
پێناسه‌و ئامانج و پره‌نسیپی گشتی
به شی یه‌كه‌م
پیناسه‌و ئامانجه‌كان
مادده‌ی یه‌كه‌م :
مه‌به‌ست له‌و ده‌سته‌واژانه‌ی خواره‌وه ماناكانی به‌رامبه‌ریانه بۆ مه‌به‌ستی ئه‌م یاسایه :
یه‌كه‌م : هه‌رێم: هه‌رێمی كوردستان ـ عێراق.
دووه‌م : وه‌زاره‌ت: وه‌زاره‌تی ژینگه له هه‌رێم.
سێیه‌م : وه‌زیر: وه‌زیری ژینگه له هه‌رێم.
چواره‌م : ئه‌نجومه‌ن: ئه‌نجومه‌نی پاراستن و چاككردنی ژینگه له هه‌رێمدا .
پێنجه‌م : سه‌رۆك: سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پاراستن و چاككردنی ژینگه له هه‌رێم دا.
شه‌شه‌م : ئه‌نجومه‌نی پارێزگا: ئه‌نجومه‌نی پاراستن و چاككردنی ژینگه له پارێزگاكانی هه‌رێم .
حه‌وته‌م : سندوق: سندوقی پاراستن وچاككردنی ژینگه له هه‌رێم دا .
هه‌شته‌م : ژینگه : ئه‌و ده‌ورو به‌ره ژیانبه‌خشه‌یه كه پێكهاتووه له بوونه‌وه‌ره زیندووه‌كان له مرۆڤ و ئاژه‌ڵ و رووه‌ك و پێكهاته‌كانی گیانداره‌كان و هه‌رچی ده‌وری داوه له ئاووهه‌واو، خاك و ئه‌وه‌ی له خۆی ده‌گرێ له مادده‌كانی ره‌ق وشله‌و گازه‌كان و ئه‌و دامه‌زراوه جێگرو جووڵاوانه‌ی كه مرۆڤ له سه‌ریدا بنیاتی ده‌نێ .
نۆیه‌م : پیسبوونی ژینگه : هه‌رگۆرانكاریه‌كی راسته‌وخۆ یان نا راسته‌وخۆ له پێكهاته یان له تایبه‌تمه‌ندی ژینگه ببێته هۆی زیان گه‌یاندن پێی یان هاوسه‌نگییه سروشتییه‌كه‌ی بشێوێنێ.
ده‌یه‌م : پیسكه‌ره‌كانی ژینگه : مادده ڕه‌قه‌كان، یان شله‌كان یان گازییه‌كان یان ژاوه ژاو یان هۆكاره بایۆلۆژیه‌كان یان تیشكاوه‌ره‌كان یان گه‌رما یان له‌رزینه‌كانی كه زیان به ژینگه ده‌گه‌یه‌نن وهاوسه‌نگی سروشتی ده‌شێوێنن .
یازده‌م : پاراستنی ژینگه : پاراستنی ژینگه‌و رێگه گرتن له پیسبوون و تێكچوونی یان رێگه گرتن لێیان.
دوازده‌م : چاككردنی ژینگه : په‌ره‌پێدان و جوانكردنی ره‌گه‌زه‌كانی ژینگه.
سێزده‌م : هه‌ڵسه‌نگاندنی شوێنه‌واری ژینگه‌یی: دیاری كردن وشیكردنه‌وه‌و هه‌ڵسه‌نگاندنی شوێنه‌واری پرۆژه یان دامه‌زراویان چالاكی نواندن له سه‌ر ژینگه‌و دیاری كردنی رێو شوێنه‌كانی پێویست بۆ رێگه گرتن یان سووككردنی شوێنه‌واره‌كانی نه‌رێنی له سه‌ر ژینگه‌و داهاته سروشتیه‌كان،ئه‌مه‌ش له سه‌ر ره‌زامه‌ندی نوانه‌ن یان پێچه‌وانه‌كه‌ی ده‌وه‌ستێ.
چوارده‌م : ژاوه ژاو: ئه‌و ده‌نگانه‌ی له رینه‌وه‌كانیان له سنووری رێپێدراوی خۆیان ده‌رده‌چن و به پێڕه‌و دیارده‌كرێن.
پازده‌م : مادده ترسناكه‌كان : مادده ره‌قه‌كان یان شله‌كان یان گازیه‌كان تایبه‌تمه‌ندی ترسناكیان هه‌یه وكاریگه‌ری زیان به‌خشیان له سه‌ر ژینگه هه‌یه،وه‌كو مادده درمه‌كان یان ژه‌هراویه‌كان یان ئه‌وانه‌ی توانای ته‌قینه‌وه یان سووتانیان هه‌یه یان تیشكاوه‌ره ئایۆنیه‌كان و شتی دیكه‌ش .
شازده‌م : خاشاك: مادده ره‌قه‌كان یان شله‌كان یان گازیه‌كانی كه‌ڵكی به كارهێنانیان پێوه نه‌ماوه و، نا هێڵدرێنه‌وه، كه پاشماوه‌ی جۆره‌ها چالاكیه‌كانن .
حه‌ڤده‌م : پارێزراوه سروشتیه‌كان : ئه‌و ناوچانه‌ی ته‌رخان كراون بۆ پاراستنی جۆره‌كانی دیاری كراوله بوونه‌وه‌ره زیندووه‌كان یان هه‌ر سیسته‌مێكی ژینگه‌یی دیكه كه رێگه به لابردنیان و كارتێكردنیان یان زیان پێ گه‌یاندیان یان له ناوبردنیان نادرێت.
هه‌ژده‌م : زینده‌وه‌ره هه‌مه جۆره‌كان : جیاوازی و زۆریی بوونه‌وه‌ره زیندووه‌كان.
نۆزده‌م : لایه‌نه حكومه‌تیه‌كان : لایه‌نی حكومه‌تی په‌یوه‌ندیدار به ژینگه‌وه .
بیسته‌م : دامه‌زراوه‌كان : زه‌وی و بیناو ده‌زگا و ئامێره‌كانی پێكی ده‌هێنن .
بیست و یه‌كه‌م : شوێنی گشتی :ئه‌و شوێنه ی بۆ پێشوازی كردن له هه‌موو كه‌س یان بۆ توێژێكی دیاری كراو له خه‌ڵك بۆ مه‌به‌ستێك له مه‌به‌سته‌كان ئاماده كراوه.
بیست ودووه‌م:ره‌زامه‌ندی ژینگه‌یی: به ڵگه‌نامه‌یه‌كی فه‌رمییه وه‌زاره‌ت ده‌ریده‌كات به پێی ئه‌و به‌ڵگه نامه‌یه‌وه رێگا به ئه‌نجامدانی هه‌ندێ چالاكی دیاری كراو له لایه‌نی بیرو بۆچوونی ژینگه‌ییه‌وه ده‌درێت.
بیست وسێیه‌م : پێوانه‌كانی پاراستنی ژینگه :سنوور یان چڕبوونه‌وه‌ی ئه‌و پیسكه‌رانه‌ی كه رێگا نادرێت له پێكهاته‌كانی ژینگه‌دا به سه‌ریدا تێپه‌ربن.
بیست وچواره‌م : كاره‌ساته‌كانی ژینگه‌یی : رووداوه‌كانی كه له فاكته‌ری سروشت یان كاری مرۆڤ په‌یدا ده‌بن به پێی ئه‌و پێوه‌رانه‌ی كه به‌رێنمایی ده‌رده‌كرێن زیانێكی گه‌وره به ژینگه ده‌گه‌یه‌نن.
مادده‌ی دووه‌م :
ئامانجی ئه‌م یاسایه هێنانه‌دی ئه‌م مه‌به‌ستانه‌ی خواره‌وه‌یه :
یه‌كه‌م : پارێزگاری كردن له ژینگه‌ی هه‌رێم و پاراستنی و چاككردنی و په‌ره‌پێدانی و رێگه گرتن له پیسبوونی.
دووه‌م : پارستنی سروشت و ته‌ندروستی گشتی له مه ترسیه‌كانی چالاكی و كاره زیانبه‌خشه‌كان به ژینگه‌و مرۆڤ.
سێیه‌م : پارێزگاریكردنی داهاته‌كانی سروشتی و گه‌شه پێدانی و ده‌ست پێوه‌گرتنی به‌كارهێنانی .
چواره‌م : سیاسه‌تی ژینگه بكرێته به‌شێكی دانه‌بڕاو له پلانی گشتگیری گه‌شه‌پێدان له هه‌موو بواره‌كانی ڕمرۆیی و پیشه‌سازی و كشتوكاڵی و ئاوه‌دانكاری و گه‌شت وگوزاری و شتی دیكه.
پێنجه‌م : به‌رز كردنه‌وه‌ی ئاستی وشیاری ژینگه‌یی و قووڵكردنه‌وه‌ی هه‌ست به لێپرسینه‌وه‌ی تاك و كۆمه‌ڵ بۆ پاراستنی ژینگه و چاككردنی و هاندانی هه‌وڵه خۆ به‌خشراوه‌كان له‌و بواره‌دا.
به‌شی دووه‌م
پره‌نسیپه بنه‌ره‌تیه‌كان و حوكمه‌گشتیه‌كان
مادده‌ی سێیه‌م :
یه‌كه‌م: هه‌موو مرۆڤێك مافی ئه‌وه‌ی هه‌یه له ژینگه‌یه‌كی هێمن و پاكدا بژی و ئه‌ركی هه‌موو كه‌سێكیشه كار له پێناو پاراستنی ژینگه و پاكییه‌كه‌یدا بكات.
دووه‌م: مه‌سه‌له‌ی پاراستن و چاككردنی ژینگه له كرداری پلانداناندا له‌سه‌ر ئاستی یاساكاریی و به‌رنامه و نه‌خشه‌ی په‌ره‌پێدان بۆ هه‌موو كه‌رته جیاوازییه‌كان له هه‌رێمدا ره‌چاو ده‌كرێ.
سێیه‌م: پێویسته هه‌موو ده‌زگاكانی په‌روه‌رده و ئه‌كادیمی له هه‌رێم چ گشتی و چ تایبه‌تی به‌رنامه‌ی په‌روه‌رده‌یی ژینگه‌یی بخه‌نه نێو پرۆگرامه‌كانیان ئه‌مه‌ش به هه‌ماهه‌نگی ده‌بێ له‌گه‌لأ وه‌زاره‌تدا.
چواره‌م: پێویسته له‌سه‌ر رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی و ده‌زگاگشتیه‌كان و تایبه‌تیه‌كان كه له مه‌یدانی په‌روه‌رده و فێركردن و مه‌شق و لێكۆلینه‌وه و راگه‌یاندن و رۆشنبیریی و ئه‌وقاف و ئه‌وانی تر كارده‌كه‌ن هه‌ولأ له پێناو بڵاوكردنه‌وه‌ی رۆشنبیریی و هوشیاریی ژینگه‌یی له هه‌رێمدا بده‌ن.
پێنجه‌م: پێویسته له‌سه‌ر هه‌موو لایه‌نه كارگێڕییه‌كان، هه‌ر یه‌كه و به پێی تایبه‌تمه‌ندیی خۆیان كار له پێناوی كه‌مكردنه‌وه‌ی به‌كارهێنانی داهاته سروشتیه‌كان بۆ هینانه‌دی گه‌شه‌پێدانی به‌رده‌وام بكه‌ن.
شه‌شه‌م: پێویسته له‌سه‌ر ده‌زگا ته‌ندروستیه‌كان و ده‌زگای پێوان و كۆنتروڵی جۆری پرنسیپه‌كانی ته‌ندروستی ژینگه‌یی له پرۆگرامی كاره‌كانیان دا ره‌چاو بكه‌ن.
حه‌وته‌م: وه‌زاره‌ت بۆی هه‌یه هاوكاری و هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌لأ لایه‌نه نێو ده‌وڵه‌تییه نا حكومیه‌كان له بواری پاراستن وچاككردنی ژینگه‌دا بكات.
هه‌شته‌م: پێویسته وه‌زاره‌ت هاوكاری و هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌لأ وه‌زاره‌تی ژینگه‌ی عیراقیدا له هه‌رچییه‌ك په‌یوه‌ندیی به رێككه‌وتنامه نێو ده‌وله‌تیه‌كانه‌وه هه‌یه، بكات.
ده‌روازه‌ی دووه‌م
رێكخستن و پاراستن و چاككردنی ژینگه
به‌شی یه‌كه‌م
ئه‌نجومه‌نی پاراستن و چاككردنی ژینگه له هه‌رێمدا
مادده‌ی چواره‌م :
به پێی ئه‌م یاسایه ئه‌نجومه‌نێك داده‌مه‌زرێ به ناوی ( ئه‌نجه‌مه‌نی پاراستن و چاككردنی ژینگه له هه‌رێمدا) په‌یوه‌ندی به وه‌زاره‌ته‌وه ده‌بێ، سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌ن یان رێپێدراوی نوێنه‌رایه‌تی ده‌كات، و له هه‌ریه‌ك له‌م ئه‌ندامانه پێك دێت:-
یه‌كه‌م : وه‌زیر : سه‌رۆك .
دووه‌م : جێگری وه‌زاره‌ت : جێگری سه‌رۆك .
سێیه‌م : به‌رێوه‌به‌ری گشتی كاروباری هونه‌ری و پاراستن له تیشكاوه‌ر له وه‌زاره‌تدا : ئه‌ندام یا بڕیارده‌ر
چواره‌م : به‌رێوه‌به‌ره گشتیه‌كان له وه‌زاره‌تدا : ئه‌ندام .
پێنجه‌م : نوێنه‌ری وه‌زاره‌ت و ئه‌و ده‌ستانه‌ی كه په‌یوه‌ندیدارن به ژینگه‌وه كه وه‌زیر ده‌سنیشانیان ده‌كات به‌مه‌رجێ له پله‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی كه‌متر نه‌بێ : ئه‌ندام.
شه‌شه‌م : نوێنه‌ری رێكخراوه‌كانی ژینگه‌ی ناوخۆیی.
حه‌وته‌م : وه‌زیر بۆی هه‌یه میوانداری هه‌ر كه‌سێك پێی شیاو بێت،بكات، بۆ ئاماده بوونی دانیشتنه‌كانی ئه‌نجومه‌ن له كاتی پێویستی له ناوه‌وه‌و ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم و پرس و رایان پێ بكات به‌بێ ئه‌وه‌ی مافی ده‌نگدانیان هه‌بێت.
مادده‌ی پێنجه‌م :
ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌ن له وه‌زاره‌ته‌كانیانه‌وه به دوای جێبه‌جێ كردنی بڕیارو راسپارده‌كانی كه له ئه‌نجومه‌نه‌وه ده‌رده‌چێ داده‌چن،و راپۆرت له باره‌یانه‌وه ئاماده ده‌كه‌ن و بۆ سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی به‌رز ده‌كه‌نه‌وه.
مادده‌ی شه‌شه‌م :
سه‌رباری ئه‌و ئه‌ركانه‌ی به‌پێی یاسای وه‌زاره‌ت به ئه‌نجومه‌ن سپێردراوه، ئه‌م ئه‌رك و ده‌سه‌ڵاتانه‌ی خواره‌وه‌ی هه‌یه :-
یه‌كه‌م : پێشنیار كردنی سیاسه‌تی گشتی بۆ پاراستنی ژینگه له هه‌رێمداو ده‌ستنیشانكردنی ئامانج و كاره گرنگه‌كانی ژینگه‌تێیدا.
دووه‌م : دانپێدانان وپشت به‌ستان به تایبه‌تمه‌ندی و پێوانه‌كانی پێوه‌ری ره‌گه‌زه‌كانی ژینگه .
سێیه‌م : دانپێدانانی مه‌رج و به‌رزه فتكاریه‌كانی ده‌بێ له دامه‌زراوو چالاكیه‌كاندا هه‌بێ كه كاریگه‌ری زیانگه‌یاندنی له‌سه‌ر ژینگه هه‌یه یان ده‌بێته هۆی تێكدانی هاوسه‌نگییه‌كه‌ی.
چواره‌م : دانپێدانانء پشت به‌ستن به‌ڕێنمایی و بڕیارو به‌رزه‌فتكاریه‌كانی پێویست بۆ جێبه‌جێكردنی حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه و ئه‌وانه‌ی به هۆیه‌وه ده‌رچوون.
پێنجه‌م : یه‌ككردنی پلانه‌كانی فریاكه‌وتن كه لایه‌نه‌كانی په‌یوه‌ندیدار بۆ ڕووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی كاره‌ساته‌كانی ژینگه ئاماده‌ی ده‌كات.
شه‌شه‌م : ئه‌نجامدانی رووپێوكردنی پێویست بۆ ده‌سنیشانكردنی شوێنه‌واری ژینگه‌یی كه له ئه‌نجامی به‌كارهێنانی چه‌كی قه‌ده‌غه‌كراوی نێوده‌وڵه‌تی یه‌وه له هه‌رێم دا دروستبووه.
مادده‌ی حه‌وته‌م :
یه‌كه‌م : هه‌ردوو مانگ جارێك ئه‌نجومه‌ن دانیشتنه‌كانی گرێده‌دا یان هه‌ر كاتێك پێویست بوو، ئه‌ویش به بانگێشه‌ی سه‌رۆك و، ڕاده‌ی كۆبوونه‌وه‌كانی ئه‌نجومه‌ن به ئاماده‌بوونی زۆرینه‌ی ئه‌ندامان ته‌واو ده‌بێت.
دووه‌م : ئه‌نجومه‌ن به‌زۆرینه‌ی ده‌نگی ئه‌ندامه ئاماده‌بووه‌كان بڕیاره‌كان ده‌رده‌كاتء له‌حاڵه‌تی یه‌كسانبوونی ده‌نگه‌كان، ئه‌و لایه‌نه‌ی سه‌رۆكی كۆبوونه‌وه‌كه ده‌نگی له‌پاڵی ده‌نگی ئه‌وان داوه، ده‌یباته‌وه.
به‌شی دووه‌م
ئه‌نجومه‌نی پاراستن و چاككردنی ژینگه له پارێزگانی هه‌رێم
مادده‌ی هه‌شته‌م :
له‌هه‌ر پارێزگایه‌كی هه‌رێمدا ئه‌نجومه‌نێك به‌ناوی (ئه‌نجومه‌نی پاراستنء چاككردنی ژینگه له پارێزگادا)داده‌مه‌زرێ و ئه‌نجومه‌نی پاراستن و چاككردنی ژینگه له هه‌رێم پێكی ده‌هێنێت و پارێزگار یاخود جێگره‌كه‌ی له كاتی ئاماده نه‌بوونی سه‌رۆكایه‌تی ده‌كات و ئه‌م ئه‌رك و ده‌سته‌ڵاتانه‌ی خواره‌وه‌ی هه‌یه:
یه‌كه‌م: به‌دوا داچوونی جێبه‌جێ كردنی بڕیاره‌كانی ئه‌نجومه‌ن، ئه‌وانه‌ی په‌یوه‌ندیدارن به پارێزگاكه‌وه.
دووه‌م: راده‌ربڕین له كێشه‌كانی ژینگه‌یی له پارێزگاكه‌دا.
سێیه‌م: پێشنیاركردنی پلانی پاراستنی ژینگه و به‌دوا داچوونی جێبه‌جێ كردنه‌كه‌ی و پێشكه‌ش كردنی راپۆرتی ده‌وری له باره‌ی چالاكی یان واقیعی ژینگه‌یی له پارێزگا كه بۆ ئه‌نجومه‌ن.
مادده‌ی نۆیه‌م :
یه‌كه‌م : ئه‌نجومه‌نی پارێزگا مانگانه جارێك به‌لانی كه‌م له‌سه‌ر بانگهێشتی سه‌رۆك یان جێگره‌كه‌ی كۆده‌بێته‌وه.
دووه‌م : راده‌ی یاسایی له كۆبوونه‌وه‌كانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا به ئاماده‌بوونی زۆرینه‌ی ئه‌ندامانی ته‌واو ده‌بێت.
سێیه‌م : ئه‌نجومه‌نی پارێزگا بڕیاره‌كانی به زۆرنه‌ی ده‌نگی ئه‌ندامه ئه‌ماده‌بووه‌كانی وه‌رده‌گرێ و له‌كاتی یه‌كسانبووندا ئه‌و لایه‌نه ده‌یباته‌وه كه سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا یا جێگره‌كه‌ی ده‌نگی بۆ داوه.
چواره‌م : كۆنووسی كۆبوونه‌وه‌كانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا مانگانه ده‌خرێته به‌رده‌م ئه‌نجومه‌ن بۆ ئاگاداری و په‌سندكردنی.
پێنجه‌م : ئه‌نجومه‌نی پارێزگا بۆی هه‌یه هه‌ر پسپۆڕ و شاره‌زایه‌ك میوانداری بكات بۆ وه‌رگرتنی راو بۆ چوونیان له باره‌ی كاروباری ژینگییه‌وه به‌بێ ئه‌وه‌ی مافی ده‌نگدانیان هه‌بێ.
به‌شی سێیه‌م
سندوقی پاراستن و چاككردنی ژینگه له هه‌رێم
مادده‌ی ده‌یه‌م :
یه‌كه‌م : له هه‌رێمدا سندوقێك به‌ناوی (سندوقی پاراستن و چاككردنی ژینگه له هه‌رێم)داده‌مه‌زرێ بۆ خه‌رجكردن لێی بۆ پاراستنی ژینگه‌ء چاككردنیء پارێزگاری كردن له ڕه‌گه‌زه‌كانی له چوارچێوه‌ی هێنانه‌دی ئامانج و مه‌به‌سته‌كانی كه له‌ده‌قی ئه‌م یاسایه‌ء پێڕه‌وو ڕێنماییه‌كان كه له پێناویدا ده‌رچوون، هاتووه.
دووه‌م : سندوقه‌كه، كه‌سایه‌تیه‌كی مه‌عنه‌وی سه‌ر به خۆیی دارایی و كارگێڕی هه‌یه‌ء سامانه‌كانی سامانی گشتین.
سێیه‌م : داهاته‌كانی سندوقه‌كه له مانه‌ی خواره‌وه پێك دێت:-
1- ئه‌و بڕه پارانه‌ی له بودجه‌ی هه‌رێمه‌وه بۆی ته‌رخانكراوه.
2- ئه‌و بڕه پاره‌و یارمه‌تیء به‌خششء به‌خشینانه‌ی له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تانی به‌خشه‌رو ده‌سته‌و كۆمه‌ڵه‌و ڕێكخراوه‌كانی ناوخۆیی و هه‌رێمء نێوده‌وڵه‌تیء ده‌سته‌ء كۆمه‌ڵه‌كانی ئه‌هلیء تایبه‌تیء تاكه‌كانه‌وه پێشكه‌ش كراون.
3- كرێ و ڕه‌سم و غه‌ڕامه‌كانی ژینگه‌یی كه به‌پێی ئه‌م یاسایه وه‌رگیراون.
چواره‌م : دیاریكردنی ڕێكاره‌كانی تایبه‌تیء په‌یوه‌ست به پێكهێنانی سندوقء سپاردن و عه‌مباركردن و سه‌رفكردن و لایه‌نه‌كانی خه‌رج كردنی داراییه‌كانی به‌پێی ئه‌و رێنماییانه‌ی كه ئه‌نجومه‌ن بۆ ئه‌م مه‌به‌سته ده‌ری ده‌كات.
به‌شی چواره‌م
پلاندانانی ژینگه‌یی
مادده‌ی یازده‌م :
یه‌كه‌م : به‌پێی پێشنیازی ئه‌نجومه‌ن، وه‌زاره‌ت پلانێكی بنچینه‌یی بۆ پاراستنی ژینگه له هه‌رێمدا داده‌نێء ئه‌م پلانه له لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه بڕیاری لێ ده‌درێت.
دووه‌م : پلانی پاراستنی ژینگه‌ی بنچینه‌یی ملكه‌چی ئه‌و چاو پێداخشاندنه‌وه ده‌وریه ده‌بێ كه هه‌ردوو ساڵ جارێك وه‌زیر له‌سه‌ر پێشنیاری ئه‌نجومه‌ن ئه‌نجامی ده‌دات ء دان به‌و هه‌مواركردنانه‌دا ده‌نرێ كه به‌بڕیارێك له ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه ده‌رده‌كرێت.
سێیه‌م : چاوپێداخشاندنه‌وه‌ی ده‌وری به‌پشت به‌ستن به‌حاڵه‌تی ژینگه‌یی له هه‌رێم ئه‌نجام ده‌درێ له‌گه‌ڵ ره‌چاوكردنی په‌ره‌سه‌ندنه‌كانی جیهانی له بواره‌كانی زانستی ء توێژینه‌وه‌و ته‌كنۆلۆژیادا.
به‌شی پێنجه‌م
هه‌ڵسه‌نگاندنی كاریگه‌ری ژینگه‌یی و ڕه‌زامه‌ندییه ژینگه‌ییه‌كان
مادده‌ی دوازده‌م :
هه‌ر كه‌سێكی سروشتی یان مه‌عنه‌وی، گشتی یان تایبه‌تی یان تێكه‌ڵاو یان هه‌رلایه‌نێك دوای به‌كاربوونی ئه‌م یاسایه دامه‌زرابێء چالاكیه‌ك ئه‌نجام بدات كاریگه‌ری له‌سه‌ر ژینگه هه‌بێت، پێویسته توێژینه‌وه‌یه‌ك له‌سه‌ر هه‌ڵسه‌نگاندنی كاریگه‌ری شوێنه‌واری ژینگه‌یی بۆ چالاكی و ئه‌و پڕۆژانه ئاماده‌بكات كه دایانده‌مه‌زرێنێ و بۆ وه‌زاره‌تی به‌رزبكاته‌وه تا بڕیاری گونجاوی ده‌رباره‌وه وه‌ربگرێ،به‌مه‌رجێ توێژینه‌وه‌كه ئه‌مانه له خۆی بگرێ:-
یه‌كه‌م : هه‌ڵسه‌نگاندنی كاریگه‌ریه ئه‌رێنیء نه‌رێنییه‌كانی پڕۆژه‌كه یان دامه‌زراوه‌كه یان كارگه‌كه له‌سه‌ر ژینگه.
دووه‌م : هۆیه پێشنیاركراوه‌كان بۆ دووركه‌وتنه‌وه‌و چاره‌سه‌ركردنی هۆكاره‌كانی پیسبوون، به‌جۆرێك جێبه‌جێكردنی مل كه‌چ بوون بۆ ڕێنماییء به‌رزه‌فتكاریه‌كانی ژینگه بێنێته دی.
سێیه‌م : حاڵه‌ته‌كانی پیسبوونی له ناكاو و ئه‌گه‌ر ئه‌و ئاماده‌كاریه‌ی پێویسته بگیرێته‌به‌ر.
چواره‌م : به‌دیله‌كانی كه ده‌كرێ بۆ به‌كارهێنانی ته‌كنۆلۆژیای پاكء خاوێنتری ژینگه بخرێته‌كار.
پێنجه‌م : كه‌مكردنه‌وه‌ی پاشماوه‌كانء خولاندنی (تدویر) یان سه‌رله‌نوێ به‌كارهێنانه‌وه‌یان.
شه‌شه‌م : هه‌لسه‌نگاندنی تێچوونی سووده‌كانء ئه‌و زیانه ژینگه‌ییانه‌ی كه پڕۆژه‌كه دروستی ده‌كات.
مادده‌ی سێزده‌م :
وه‌زیر بۆی هه‌یه به‌رله‌به‌ركاربوونی ئه‌م یاسایه داوا له‌هه‌ركه‌سێكی سروشتی یان مه‌عنه‌وی یان هه‌ر لایه‌نێكی كه هه‌بێ بكات كه چالاكیه‌ك ئه‌نجام ده‌دات كاریگه‌ری له‌سه‌ر ژینگه هه‌یه، توێژینه‌وه‌یه‌ك بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنی كاریگه‌ری پڕۆژه‌كانی له‌سه‌ر ژینگه ئاماده‌بكات، ئه‌گه‌ر پێداویستیه‌كانی پاراستنی ژینگه ئه‌مه‌ی ویست.
مادده‌ی چوارده‌م :
ئه‌نجومه‌ن پێوانه‌ء مواسه‌فاتء بنه‌ما و به‌رزه‌فتكاریه‌كانی پێویست بۆ ده‌ستنیشانكردنی پڕۆژه‌و ئه‌و بوارانه داده‌نێ كه ملكه‌چن بۆ توێژینه‌وه‌كانی هه‌ڵسه‌نگاندنی كاریگه‌ری ژینگه‌ییء ئاماده‌كردنی لیستی ئه‌و پڕۆژانه‌ء دانانی سیسته‌م وڕێكاره‌كانی هه‌ڵسه‌نگاندنی كاریگه‌ری ژینگه‌یی.
مادده‌ی پازده‌م :
هه‌موو لایه‌نه‌كانی په‌یوه‌ندیدارء به‌هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تء به‌رله به‌ده‌ستهێنانی ڕه‌زامه‌ندی بۆ هه‌ر پڕۆژه‌یه‌ك، پابه‌ندده‌بن به‌وه‌رگرتنی ئه‌م ڕێوشوێنء ڕێكارانه‌ی خواره‌وه:-
یه‌كه‌م : كاركردن بۆ قه‌ده‌غه‌كردنی كاریگه‌ریه‌كانی نه‌رێنی ژینگه، كه ره‌نگه له پڕۆژه‌كانیان یان له‌و پڕۆژانه‌ی ده‌كه‌ونه ژێر سه‌رپه‌رشتی كردنیان یان ئه‌وانه‌ی ڕه‌زامه‌ندی ده‌رباره‌یانه‌وه ده‌رده‌كه‌ن، دروست ده‌بن.
دووه‌م : وه‌رگرتنی هه‌موو ڕێكارێكی گونجاو بۆ مسۆگه‌ركردنی پیاده‌كردنی ڕێساكانی كه له‌م یاسایه‌دا هاتوون، به‌سه‌ر پرۆژه‌كانی و ئه‌و پرۆژانه‌ی كه ده‌كه‌ونه ژێر سه‌رپه‌رشتی كردنیان، یان ئه‌وانه‌ی ره‌زامه‌ندییان له‌سه‌ر وه‌رده‌گرێ،له‌وانه‌ش ئه‌و پێڕه‌و وڕێنماییانه‌ی كه به‌پێی ئه‌م یاسایه ده‌ركراون.
سێیه‌م : چاودێریكردنء به‌دواداچوونی پێڕه‌وو پێوانه‌كانی ژینگه‌یی و پابه‌ندبوون پێیانه‌وه له پرۆژه‌كان یان ئه‌و پڕۆژانه‌ی كه سه‌رپه‌رشتیان ده‌كات و، راپۆرتی ده‌وری ده‌رباره یان به ئه‌نجومه‌ن ده‌دات.
چواره‌م : هه‌ماهه‌نگی كردن له‌گه‌ڵ ئه‌نجومه‌ن به‌ر له پێشان دانی هه‌ر ڕه‌زامه‌ندییه‌ك یان ڕاگه‌یاندنێك په‌یوه‌ندی به ئه‌نجامدانی چاڵاكی ستراتیژیء زه‌به‌لاحه‌وه هه‌بێت كه كاریگه‌ری له‌سه‌ر ژینگه هه‌بێ.
به‌شی شه‌شه‌م
پشكنینء چاودێریكردنی ژینگه‌یی
مادده‌ی شازده‌م :
وه‌زاره‌ت چاودێری ده‌زگاو پڕۆژه‌و دامه‌زراوو چالاكیه جۆراوجۆره‌كان ده‌كات، بۆ زانینی ڕاده‌ی پابه‌ندبوونیان به‌و مواسه‌فاتء پێوانه‌ء پێوه‌رانه‌ی كه له پاراستنی ژینگه‌دا به‌پێی حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه پشتیان پێ ده‌به‌سترێت.
مادده‌ی حه‌ڤده‌م :
پێویسته خاوه‌ن هه‌ر پڕۆژه‌یه‌ك یان دامه‌زراوێك پڕۆسه‌كانی چاودێری خۆیی به‌هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كانی په‌یوه‌ندیدار به‌پێی ئه‌و پێوه‌رو به‌رزه‌فتكارییانه ئه‌نجام بدات كه وه‌زاره‌ت دایانده‌نێ و، راپۆرت له سه‌ر ئه‌وه به‌پێی ڕێنمایه‌كانی وه‌زاره‌ت یان هه‌ر لایه‌نێكی دیكه به‌رز ده‌كاته‌وه كه، پێڕه‌وو ڕێنماییه‌كانی ده‌رچوو به‌پێی ئه‌م یاسایه ده‌ستنیشانی ده‌كات.
مادده‌ی هه‌ژده‌م :
یه‌كه‌م : وه‌زاره‌ت تیپی چاودێری ژینگه‌یی پیكدێنێ كه ئه‌ركه‌كه‌ی به‌رزه‌فتكردنی سه‌رپێچی و تاوانه‌كانی ژینگه‌ییه كه به پێچه‌وانه‌ی ئه‌م یاسایه رووده‌ده‌ن.
دووه‌م : تیپی چاودێری كردنی ژینگه‌یی مافی ئه‌وه‌ی هه‌یه بچێته ناو دامه‌زراوو ده‌زگاكان به‌مه‌به‌ستی پشكنینیانء وه‌رگرتنی چه‌ند نموونه‌یه‌ك لێیانء دڵنیابوون له ڕاده‌ی پیاده‌كردنی پێوه‌رو مه‌رجء به‌رزه‌فتكاریه‌كانی پاراستنی ژینگه، له‌كاتی ئه‌نجامدانی كاره‌كه‌یدا پۆلیس هاوكاری ده‌كا.
سێیه‌م : له‌سه‌ر خاوه‌نی پڕۆژه‌و چاڵاكیه جۆراوجۆره‌كان پێویسته ڕێگا بۆ تیپه‌كانی چاودێری ژینگه‌یی خۆش بكه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن ئه‌ركه‌كانیان جێبه‌جێ بكه‌نء ئه‌و زانیاری و به‌یاناته‌ی پێ بدا كه بۆ جێبه‌جێ كردنی حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه به پێویستی ده‌زانی.
مادده‌ی نۆزده‌م :
ڕێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌دنیء تاكه‌كان بۆیان هه‌یه وه‌زاره‌ت له‌و چالاكی و هه‌ڵسوكه‌وتانه ئاگادار بكه‌نه‌وه كه زیان به ژینگه ده‌گه‌یه‌نن.
به‌شی حه‌وته‌م
ڕێوو شوێنه‌كانی هاندان
مادده‌ی بیسته‌م :
وه‌زاره‌ت به هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تی دارایی سیسته‌مێك بۆ هاندان ئاماده ده‌كات، به‌هۆی ئه‌وه‌وه، یارمه‌تی كه‌سانی سروشتیء مه‌عنه‌وی ده‌درێن ئه‌وانه‌ی چاڵاكی ئه‌نجامده‌ده‌ن یان بیروبۆچوونی وا پێشكه‌ش ده‌كه‌ن، كه ئه‌شێ پاراستن یا چاككردنی ژینگه‌ی لێ بێته‌دی.
به‌شی هه‌شته‌م
به‌رپرسیاریه‌تیء قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی زیانه‌كان
مادده‌ی بیست ویه‌كه‌م :
یه‌كه‌م : هه‌ركه‌سێك ببێته هۆكار به‌كرده‌وه‌ی كه‌سیی خۆی یان كه‌مته‌رخه‌می، یان كرده‌وه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی له‌ژێر سه‌رپه‌رشتی یان چاودێری یان كۆنتڕۆڵی ئه‌و دابن، له‌كه‌سان و لایه‌نگرانی، یان سه‌رپێچی یاساكان و پێڕه‌و وڕێنماییه‌كان بكات، وزیان به‌ژینگه بگه‌یه‌نێ، به‌پرسیارده‌بێء ده‌بێ قه‌ره‌بووی بكاته‌وه و، زیانه‌كه‌ش لاببات و، بارودۆخه‌كه‌ش بگه‌ڕێنێته‌وه بۆ كاتی جارانی به‌رله‌كه‌وتنه‌وه‌ی زیانه‌كه، له‌و ماوه‌یه‌ی له‌لایه‌ن وه‌زاره‌ت دیاریكراوه‌و به‌و مه‌رجانه‌ی كه دایناوه، له حاڵه‌تی كه‌مته‌ر خه‌می یان مل نه‌دان بۆ ئه‌نجام دانی، وه‌زاره‌ت بۆی هه‌یه پاش ئاگاداركردنه‌وه‌ی رێ و شوێن و رێكاری مسۆگه‌ر بۆ لابردنی زیانه كه بگرێته به‌ر و سه‌به‌یكاریش هه‌موو ئه‌و مه‌سرووفانه‌ی بۆ ئه‌م مه‌به‌سته كردوویه‌تی سه‌رباری خه‌رجییه كارگێرییه‌كان له ئه‌ستۆ ده‌كرێ له‌گه‌ڵ ره‌چاوكردنی ئه‌م پێوه‌رانه‌ی خواره‌وه:
1- پله‌ی مه‌ترسیداری ئه‌و مادده پیسانه‌و جۆره‌كانی.
2- كاریگه‌ری پیسبوون له‌سه‌ر ژینگه له ئێستاء ئاینده‌دا.
دووه‌م : به‌رپرسیاریه‌تی سه‌به‌بكاری ئه‌و زیانانه‌ی له‌ئه‌نجامی سه‌رپێچیكردن له پیاده‌كردنی حوكمه‌كانی بڕگه‌ی ( یه‌كه‌م) له‌م مادده‌یه‌دا له به‌ر چاو ده‌گیرێ .
سێیه‌م : حوكمه‌كانی یاسای شارستانی عێڕاقی سه‌باره‌ت به ڕێساكانی به‌پرسیاریه‌تی پیاده‌ده‌كرێن، له‌هه‌ر شتێك له‌م یاسایه‌دا ده‌قی بۆ نه‌هاتبێ.
چواره‌م : ڕێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نیء زیانلێكه‌وتووان له‌تاكه‌كان بۆیان هه‌یه، به پێی حوكمه‌كانی به‌ندی (یه‌كه‌م) له‌م مادده‌یه‌دا داوا به‌رزبكه‌نه‌وه.
پێنجه‌م : هه‌ركاتێ خه‌رجیه‌كانی لابردنی پیسی وه‌رگیرا به‌سندوق ده‌سپێردرێ، تاكو بۆ لابردنی پیسیه‌كه به‌كار ده‌هێندرێت.
ده‌روازه‌ی سێیه‌م
حوكمه‌كانی پاراستن و چاككردنی ژینگه
به‌شی یه‌كه‌م
پاراستن و چاككردنی ئاو
مادده‌ی بیست ودووه‌م :
فرێدان و ڕۆكردنی هه‌رمادده‌یه‌كی زیان به‌خش یان شله‌مه‌نی یان گازی یان تیشكاوه‌ری یان گه‌رمی، بۆ ناو هه‌موو سه‌رچاوه ئاوییه‌كان یان ئاوه‌رۆكانیان قه‌ده‌غه‌یه، ئه‌گه‌ر به‌پێی پێوه‌ره‌كانی كارپێكراو چاره‌سه‌ر نه‌كرابێ.
مادده‌ی بیست وسێیه‌م :
پێوه‌ره هه‌رێمایه‌تییه‌كان بۆ ئاوی سه‌رزه‌وی و ژێر زه‌وی و ئاوی خواردنه‌وه، به پێڕه‌و دیاری ده‌كرێن.
مادده‌ی بیست وچواره‌م :
وه‌زاره‌ت پێوه‌ره‌كانی ئاستی پیسبوونی ڕێگه پێدراو له‌و ئاوانه‌ی بۆ خواردنه‌وه‌و ئاودان و پیشه‌سازی و خزمه‌تگوزاریه‌كان به‌كاردێن، ده‌سنیشان ده‌كات، به مه‌رجێ هه‌ركاتێك پێویست بوو چاو به‌و پێوه‌رانه‌دا بخشێندرێته‌وه.
به‌شی دووه‌م
پاراستن و چاككردنی هه‌وا
مادده‌ی بیست وپێنجه‌م :
هه‌ركه‌سێكی سروشتی یان مه‌عنه‌وی پابه‌نده به‌وه‌ی نه‌بێته هۆی به‌رپاكردن یان بڵاو كردنه‌وه‌ی پیسی له هه‌وادا، له‌وانه‌ش بۆنی پیسی وه‌رسكه‌ر یان زیانبه‌خش.
مادده‌ی بیست وشه‌شه‌م :
هه‌موو چالاكیه پیسكه‌ره‌كانی هه‌وا ملكه‌چی پێوه‌ره تایبه‌تیه‌كانی هه‌رێمایه‌تی ده‌بن و پێویسته ئه‌و ده‌رهاوێشتانه (انبعاپات) له‌چوارچێوه‌ی سنووری ڕێگه پێدراو ده‌رنه‌چن.
مادده‌ی بیست وحه‌وته‌م :
وه‌زاره‌ت ئاسته‌كانی پیسكردنی ڕێگه پێدراو بۆ ئه‌و غازه زیانبه‌خشانه (انبعاپات) داده‌نێ كه له هه‌موو چالاكیه پیسكه‌ره‌كانی هه‌وا ده‌كه‌وێته‌وه و ئه‌وانه‌ی خواره‌وه‌ی تیدا دیارده‌كرێت:
یه‌كه‌م : ئه‌و ئاستانه‌ی ڕێگه‌یان پێدراوه بۆ ئه‌و غازه زیانبه‌خشانه (انبعاپات) به هۆی سووتاندنی سووته‌مه‌نی یان هه‌ر مادده‌یه‌كی دیكه بۆ هه‌ر مه‌به‌ستێك له مه‌به‌سته‌كان.
دووه‌م : ئه‌و ئاستانه‌ی ڕێگه‌یان پێدراوه بۆ ئاسته‌كانی ژاوه‌ژاو.
سێیه‌م : ئه‌و ئاستانه‌ی ڕێگه‌یان پێدراوه بۆ ئاسته‌كانی تیشكاوه‌ری یان چڕكردنه‌وه‌ی مادده تیشكاوه‌ره‌كانی كه له هه‌ر چالاكیه‌كی تیشكاوه‌ریه‌وه ده‌رده‌چێت.
به‌شی سێیه‌م
پاراستن و چاككردنی خاك
مادده‌ی بیست و هه‌شته‌م :
ئه‌وانه‌ی خواره‌وه قه‌ده‌غه‌ن:
یه‌كه‌م : هه‌رچالاكیه‌كی به ڕێگه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆ یان ناراسته‌وخۆ ببێته هۆی زیانگه‌یاندن به خاكی زه‌وی كشتوكاڵی پله (أ) یان خراپكردنی یان پیسكردنی به جۆرێك كار له توانای به‌رهه‌مهێنانی بكات.
دووه‌م : هه‌ر چالاكیه‌ك زیان به رووبه‌ری زه‌وی ته‌رخانكراو بۆ له‌وه‌رگا بگه‌یه‌نێ ته‌نها مه‌گه‌ربه‌پێی ئه‌و پێڕه‌و و ڕێنماییانه بێ كه به پێی ئه‌م یاسایه ده‌ركراون.
سێیه‌م : دامه‌زراندن و بنیادنانی هه‌ر چالاكیه‌كی پیشه‌سازی یان بازرگانی یان خزمه‌تگوزاری له‌سه‌ر زه‌وی كشتوكاڵی به پێچه‌وانه‌ی حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه.
چواره‌م : گۆڕینی ڕه‌گه‌زی زه‌وی و زار له كشتوكاڵیه‌وه بۆ نیشته‌جێ بوون یان پیشه‌سازی یان بازرگانی یان خزمه‌تگوزاری، به پێچه‌وانه‌ی حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه.
پێنجه‌م : راماڵینی زه‌وی كشتوكاڵی یان گواستنه‌وه‌ی خۆڵه‌كه‌ی به مه‌به‌ستی به‌كارهێنانی له غه‌یری زه‌وی كشتوكاڵی و، ته‌خت كردنه‌وه‌ی زه‌وی یان گواستنه‌وه‌ی خۆڵه‌كه‌ی به مه‌به‌ستی چاككردنی یان پاراستنی پیتدارییه‌كه‌ی به راماڵین نا ژمێردرێت.
مادده‌ی بیست ونۆیه‌م :
پێویسته له‌سه‌ر هه‌موو كه‌سێك پابه‌ند بێت به نه‌خشه‌ی بنچینه‌یی ناوچه‌كانی شارستانی و پاراستنی زه‌وی له راكشانی ئاوه‌دانكاری (الزحف العمرانی)، وپێویسته فه‌رمانگه‌كانی پلاندانانی ئاوه‌دانكاری، به‌ڵگه‌كانی پێویست بۆ به‌ده‌ست هێنانی ڕه‌زامه‌ندی وه‌زاره‌ت له‌سه‌ر نه‌خشه‌و نه‌خشه‌سازی و گۆڕانكاریه‌كان له ڕه‌گه‌زی زه‌ویه‌كان پێشكه‌ش بكه‌ن.
مادده‌ی سییه‌م :
وه‌زاره‌ت به هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كانی په‌یوه‌ندیدار، مه‌رجه‌كانی ژینگه‌یی گونجاو بۆ چالاكیه‌كانی گه‌ڕان و كانزاو كانی به‌ردو به‌رد شكێنه‌رو غه‌ساله‌و مه‌نجه‌م و ده‌رهێنانی سامانی نه‌وتی، و شتی دیكه‌ش داده‌نێ، به شێوه‌یه‌ك پاراستنی سه‌رچاوه‌كانی سروشتی له هه‌رێمدا له پیسبوون و به بێ هووده رۆیشتن مسۆگه‌ر بكات.
به‌شی چواره‌م:
پارێزگاری كردن له هه‌مه‌جۆری گیانله‌به‌ره‌كان
مادده‌ی سی ویه‌كه‌م :
به مه‌به‌ستی پاراستنی سروشت و پاراستنی له به‌بیان بوونی و به‌ره‌نگار بوونه‌وه‌ی و پارێزگاری كردن له ره‌گه‌زی ئاژه‌ڵی و رووه‌كی ومایه‌ی ژیانیان ئه‌مانه خواره‌وه قه‌ده‌غه ده‌كرێن:
یه‌كه‌م : هه‌ركارو چالاكیه‌ك ببێته هۆی له ناوبردن و هه‌ڕه‌شه‌كردن له ڕه‌گه‌زه‌كانی ئاژه‌ڵ و ڕووه‌ك.
دووه‌م : ڕاوكردنی ماسی و مه‌ل و ئاژه‌ڵ له وه‌رزه‌كانی جووتبوون وزاوزێ كردنیاندا.
سێیه‌م : ڕاوكردنی ماسی و مه‌ل و ئاژه‌ڵ به هۆی به‌كارهێنانی ته‌قه‌مه‌نی یان ژه‌هر یان ته‌زووی كاره‌با یان هه‌ر ڕێگه‌یه‌كی دیكه‌ی ڕاوكردنی سته‌مكارانه.
چواره‌م : بڕین و ده‌رهێنان و نه‌هێشتنی دارو نه‌مام و، ڕووه‌ك و گیای ســه‌ر زه‌وی و ئاوی له موڵكی گشتی دا.
پێنجه‌م : ڕاوكردن یان كوشتن یان گرتن یان ده‌ست به‌سه‌ر داگرتن یان گواستنه‌وه‌ی ئه‌و مه‌ل و ئاژه‌ڵانه‌ی هه‌ڕه‌شه‌ی نه‌مانیان له‌سه‌ره و گه‌ڕاندنیان و خستنه ڕوویان بۆ فرۆشتن یان خراپكردنی هێلانه‌كانیان یان شكاندنی هێلكه‌كانیان.
مادده‌ی سی و دووه‌م :
پێویسته وه‌زاره‌ت به هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان و لایه‌نه ده‌ره‌كییه په‌یوه‌ندیداره‌كان، باخچه‌و پارێزراوی سروشتی و سه‌یرانگای گشتی دروست بكه‌ن و ئه‌و شوێنه سروشتیانه بپارێزن كه ڕه‌هه‌ندێكی كه‌لتووریان هه‌یه.
مادده‌ی سی وسێیه‌م :
بۆ هه‌موو كه‌س یان لایه‌نێك قه‌ده‌غه‌یه،كارێك بكات ببێته هۆی زیان گه‌یاندن، یان ده‌ستكاریكردنی ڕه‌هه‌نده سروشتی یان جوانی یان كه‌لتووریه‌كانی ئه‌و پارێزراوه سروشتیانه، یان باخچه و سه‌یرانگا گشتیه‌كان.
به‌شی پێنجه‌م
به‌ڕێوه‌بردنی خاشاك و مادده ترسناكه‌كان
مادده‌ی سی وچواره‌م :
نابێ هیچ كه‌سێك به دروست كردن یان عه‌مباركردن یان ژێر زه‌وی خستن یان نقووم كردن یان به‌كارهێنان یان چاره‌سه‌ركردن یان خۆلێ رزگاركردن له مادده تیشكاوه‌ره‌كان یان هه‌ر مادده‌یه‌ك یان پیسییه‌كی مه‌ترسیداری شل یان ره‌ق یان گازی هه‌ڵسێت، ته‌نیا به پێی ئه‌و رێماییانه نه‌بێ كه وه‌زاره‌ت به هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌لأ لایه‌نه به‌رپرسه‌كان ده‌ریان ده‌كات.
مادده‌ی سی وپێنجه‌م :
ئه‌مانه‌ی خواره‌وه قه‌ده‌غه‌ن:
یه‌كه‌م : هاوردنی خاشاكه مه‌ترسیداره‌كان كه زیان به مرۆڤ و ژینگه‌ی هه‌رێم ده‌گه‌یه‌نن.
دووه‌م : هاوردنی ماده مه‌ترسیداره‌كان بۆ هه‌رێم ته‌نیا به ڕه‌زامه‌ندی وه‌زاره‌ت ده‌بێ.
سێیه‌م : تێپه‌ڕینی خاشاك و مادده ترسناكه‌كان به‌ناو هه‌رێمدا ته‌نیا به ڕه‌زامه‌ندی وه‌زاره‌ت ده‌بێ.
مادده‌ی سی وشه‌شه‌م :
نابێ مادده ترسناكه‌كان به‌رهه‌م بهێنرێت یان بگوازرێته‌وه یان ئاڵوگۆڕی پێ بكرێ یان بهێنرێته ناوه‌وه یان عه‌مبار بكرێ ته‌نیا دوای وه‌رگرتنی هه‌موو ئاماده‌كارییه‌كانی كه‌له ده‌قی یاساو پێڕه‌وو ڕێنماییه به‌ركاره‌كان هاتوون، به جۆرێك ئه‌وه مسۆگه‌ر بكرێ كه هیچ زیانێكی ژینگه‌یی لێ نا كه‌وێته‌وه.
به‌شی شه‌شه‌م
قڕكه‌ره‌كان و ئاوێته كیمیاویه‌كان
مادده‌ی سی وحه‌وته‌م :
هاوردن و به‌كارهێنان و ئاڵوگۆڕكردنی ئاوێته كیمیاوییه قه‌دغه‌ه كراوه نێو ده‌وڵه‌تییه‌كان به هاوكاری له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تی ژینگه‌ی عێراقیه‌وه قه‌ده‌غه ده‌كرێ.
مادده‌ی سی وهه‌شته‌م :
دروستكردن و هاوردن و رشاندن و ئالوگۆڕكردن و به‌كارهێنانی قڕكه‌ری زینده‌وه‌ره زیان به‌خشه‌كان یان هه‌ر ئاوێته‌یه‌كی كیمیاوی دیكه بۆ مه‌به‌سته‌كانی كشتوكاڵی یان ته‌ندروستی یان ته‌ندروستی گشتی یان زۆر له مه‌به‌سته‌كانی دیكه‌ش قه‌ده‌غه‌یه، ته‌نیا دوای له به‌ر چاوگرتنی مه‌رج و به‌رزه‌فتكاری و ئه‌و زه‌مانه‌تانه‌ی كه پێڕه‌وو ڕێنماییه‌كانی به‌پێی ئه‌م یاسایه ده‌ركراون ده‌ستنیشانیان ده‌كات، به جۆرێك پاراستنی هه‌موو پێكهاته‌كانی ژینگه به شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ له‌كاتی ئێستاو له ئاینده‌دا له كاریگه‌ری زیانبه‌خشینی ئه‌م قڕكه‌رو ئاوێته كیمیاویانه مسۆگه‌ر بكات.
مادده‌ی سی ونۆیه‌م :
لیژنه‌یه‌ك له هه‌رێمدا داده‌مه‌زرێت بایه‌خ به تۆماركردن و دیاركردنی قڕكه‌ره‌كان ده‌دات و له لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان پێك دێت.
به‌شی حه‌وته‌م
ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی كاره‌ساته‌كانی ژینگه‌یی
مادده‌ی چله‌م :
ئه‌نجومه‌ن به هه‌ماهه‌نگی له گه‌ڵ لایه‌نه‌كانی په‌یوه‌ندیدار پلانێكی گشتی بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی كاره‌ساته‌كانی ژینگه داده‌نێ و به‌رچاوی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ده‌خرێ تا ره‌چاوی بكات و له‌م نه‌خشه‌یه‌شدا ئه‌مانه‌ی خواره‌وه له به‌رچاو ده‌گیرێن:
یه‌كه‌م : ئه‌نجومه‌ن كۆكردنه‌وه‌ی زانیاری و پێڕه‌وه‌كانی كه له لایه‌نی ناوخۆیی و نێو ده‌وڵه‌تیه‌وه له‌به‌ر ده‌ستان ده‌گرێته خۆ، بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی كاره‌ساته‌كانی ژینگه و كه‌مكردنه‌وه‌ی زیانه‌كانی.
دووه‌م :به پێڕه‌و لیژنه‌یه‌ك له‌سه‌ر ئاستی هه‌رێم به سه‌رۆكایه‌تی سه‌رۆك وه‌زیران بۆ رووبه‌روو بوونه‌وه‌ی كاره ساته‌كان و كه‌مكردنه‌وه‌ی مه‌ترسییه‌كان داده‌مه‌زرێ، لایه‌نه‌كانی ناو لیژنه‌كه‌و ئه‌ركه‌كانی و میكانیزمی كاركردنی هه‌ر یه‌كه‌یان له پێش و له كاتی و له دوای روودانی كاره‌ساته‌كه ده‌ست نیشان ده‌كات.
سێیه‌م : تیمه‌كانی فریاكه‌وتن بۆ رووبه‌روو بوونه‌وه‌ی كاره ساته‌كان به رێنمایی ئه‌و لایه‌نانه پێك ده‌هێنرێن كه نوێنه‌ریان له لیژنه هه‌رێمایه‌تییه‌كه‌دا هه‌یه، كه له بڕگه‌ی (دووه‌می ئه‌م مادده‌یه‌دا) هاتووه و هه‌موو پێداویستییه نوێیه‌كانی له میلاكی گونجاو و راهێنه‌ر له بواری به ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ناكاویدا بۆ فه‌راهه‌م ده‌كرێ.
چواره‌م : پۆلینكردنی كاره‌ساته‌كان به‌گشتی و دیاری كردنی ئه‌رك و به‌رپرسیاریه‌تی هه‌ر لایه‌نێك به به‌خه‌به‌ردان له ڕوودانی یان مه‌زه‌نده‌كردن به ئه‌گه‌ری روودانی و چۆنیه‌تی ڕووبه‌ڕوو بوونه‌وه‌یدا.
پێنجه‌م : دامه‌زراندنی ژوورێكی عه‌مه‌لیاتی ناوه‌ندی بۆ وه‌رگرتنی هه‌واڵه‌كان له‌سه‌ر كاره‌ساته‌كانی ژینگه و به‌دواداچوونی پێشوازیكردن و ڕه‌وانه‌كردنی زانیاریه ورده‌كان له‌رباره‌یه‌وه به ئامانجی كۆكردنه‌وه‌ی تواناكانی پێویست بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی.
شه‌شه‌م: پێكهێنانی كۆمه‌ڵه‌ی كاركردن كه له ژووری عه‌مه‌لییاته‌وه په‌یدابووه، بۆ به‌دواداچوونی ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی كاره‌ساته‌كانی ژینگه له‌كاتی ڕوودانیدا یان مه‌زه‌نده‌كردن به ڕوودانی و، سه‌رۆكی كۆمه‌ڵه‌ی كاركردن هه‌موو ده‌سه‌ڵاته‌كانی پێویستی هه‌یه بۆ ڕووبه‌رووبوونه‌وه‌ی كاره‌ساته‌كانی ژینگه به هاوكاری و هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان.
ده‌روازه‌ی چواره‌م
حوكمه سزاییه‌كانی
مادده‌ی چل ویه‌كه‌م :
بۆ وه‌زیر یان ڕێپێدراوه‌كه‌ی هه‌یه، هه‌ر دامه‌زراوێك یان پڕۆژه‌یه‌ك یان هه‌ر لایه‌نێك یان سه‌رچاوه‌یه‌كی پیسكردنی ژینگه ئاگاداربكاته‌وه، بۆ لابردنی فاكته‌ری كاریگه‌ر و زیانبه‌خش به ژینگه له‌ماوه‌ی ئه‌و په‌ڕه‌كه‌ی ده ڕۆژ له ڕێكه‌وتی ئاگاداركردنی به ئاگاداریه‌كه، وله حاڵه‌تی مل نه‌دان وه‌زیر بۆی هه‌یه كاره‌كه ڕابگرێ یان دایبخات و به شێوه‌یه‌كی كاتی ڕه‌زامه‌ندی ژینگه‌یی بكێشێته‌وه تاوه‌كو چاره‌سه‌ری پیسبوونه‌كه ده‌كرێ و ئه‌وه‌ش به‌پێی ڕێنمایی ڕیكده‌خرێ.
مادده‌ی چل ودووه‌م :
یه‌كه‌م : له‌گه‌ڵ سه‌رپێچی نه‌كردنی هیچ سزایه‌كی توند كه له ده‌قی یاساكانی دیكه‌دا هاتبێ، سه‌رپێچی كه‌ری حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه و سیسته‌م و ڕێنماییه‌كانی كه به پێی ئه‌وه‌وه ده‌ركراون، به‌به‌ندكردن سزا ده‌درێن بۆ ماوه‌ی له مانگێك كه‌متر نه‌بێت یان به غه‌رامه‌یه‌ك له(150.000) سه‌دو په‌نجا هه‌زار دینار كه‌متر نه‌بێت و له (200.000.000) دووسه‌د ملیۆن دینار پتر نه‌بێت، یان به هه‌ردوو سزاكان سزا ده‌درێت.
دووه‌م : له هه‌رجارێك سه‌رپێچیه‌كه دووباره بكرێته‌وه سزاكه دوو به‌رامبه‌ر ده‌كرێته‌وه.
سێیه‌م : وه‌زیر یا ڕێپێدراوه‌كه‌ی له‌وانه‌ی كه فه‌رمانه‌كه‌ی له به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی كه‌متر نه‌بێت، بۆی هه‌یه غه‌رامه یه‌ك دابسه‌پێنێ له (100.000) سه‌د هه‌زار دینار كه‌متر نه‌بێت و له (10.000.000) ده ملیۆن دینار پتر نه‌بێت، بۆ هه‌ر كه‌سێك سه‌رپێچی له حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه و پێڕه‌و و ڕێنماییه‌كانی به‌و پێیه‌وه ده‌ركراون بكات.
مادده‌ی چل وسێیه‌م :
سه‌رپێچیكه‌ر له حوكمه‌كانی بڕگه (یه‌كه‌م و دووه‌م و سێیه‌م)ی مادده‌ی (35)ی ئه‌م یاسایه به زیندانیكردن سزا ده‌درێت و مادده‌و خاشاكه ترسناكه‌كان بگه‌ڕێنێته‌وه شوێنی جارانیان یان به ڕێگه‌یه‌كی بێ زیان خۆی لێیان ڕزگار بكات له‌گه‌ڵ قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌دا.
ده‌روازه‌ی پێنجه‌م
حوكمه كۆتاییه‌كان
مادده‌ی چل وچواره‌م:
ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران بۆی هه‌یه له‌سه‌ر پێشنیاری وه‌زاره‌ت پێڕه‌وی پێویست بۆ جێبه‌جێ كردنی حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه ده‌ربچوێنێ.
مادده‌ی چل وپێنجه‌م:
وه‌زیر بۆی هه‌یه رێنمایی پێویست بۆ جێبه‌جێ كردنی حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه ده‌ربچوێنێ.
مادده‌ی چل وشه‌شه‌م:
كار به‌هیچ ده‌قێك ناكرێ گه‌ر له‌گه‌لأ حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه ناكۆك بێت.
مادده‌ی چل و حه‌وته‌م:
پێویسته له‌سه‌ر ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه جێبه‌جێ بكه‌ن.
مادده‌ی چل وهه‌شته‌م:
ئه‌م یاسایه دوای تێپه‌ڕبوونی 90 رۆژ له مێژووی بڵاوكردنه‌وه‌ی له‌ڕۆژنامه‌ی فه‌ڕمی (وه‌قائعی كوردستان) دا جێبه‌جێ ده‌كرێ.
عدنان موفتی
سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی نیشتمانیی
كوردستان ـ عیراق
هۆكاره پێویستیه‌كانی ده‌رچواندنی ئه‌م یاسایه
له‌به‌ر ئه‌وه‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بایه‌خ به مافی مرۆڤ ده‌دات تاكو له ژینگه‌یه‌كی پاك و دروست و سه‌قامگیردا بژی و له پێناو پاراستنی هه‌رێم له پیسی به هه‌موو شێوه‌و جۆره جیاوازه‌كانییه‌وه و ده‌سته‌به‌ر كردنی ژیانی زینده‌وه‌ره‌كان له ژینگه‌یه‌كی دروست وپاك وخاوێنداو بۆ ئه‌وه‌ی بنه‌ماكانی پاراستنی ژینگه له پلانی گه‌شه‌پێدانی مرۆیی و ئابووری و كۆمه‌ڵایه‌تی و هاندانی گه‌شه‌پێدانی به‌رده‌وامی سه‌رچاوه‌كانی ژیاری به شێوه‌یه‌ك مافی نه‌وه‌كانی ئێستا و داهاتوو له‌به‌ر چاوبگرێ و پارێزگاری له جۆره‌كانی زینده‌وه‌ر و ته‌ندروستی سروشت و به‌روبوومه سروشتییه‌كانی هه‌رێم و ده‌رامه‌ته ئابوورییه‌كانی بكات و له هه‌ر زیانێك بیپارێزێ كه له چالاكییه پیشه‌سازی یا كشتوكاڵی یا ئاوه دانكردنه‌وه و هی دیكه رووده‌دات و، له پێناو بڵاوكردنه‌وه‌ی هۆشــــــیاری و رۆشـــــنبیری ژینگه‌یی و بۆ پله به‌ندكردنی حوكمه ســـــزاییه‌كان. ئه‌م یاسایه ده‌رچوێنرا.
