بهناوی خودای بهخشندهو میهرهبان بهناوی گهلهوه پهرلهمانی كوردستان ـ عێراق پاڵپشت به حوكمی ماددهكانی (1، 13، 105، 106، 110، 111، 112، 115، 121، 132) له دهستوری كۆماری عێراقی فیدراڵی ساڵی 2005، و حوكمی بڕگهی (1) له ماددهی (56)ی یاسای پهرلهمانی كوردستان ـ عێراقی ژماره (1)ی ساڵی 1992ی ههمواركراوو، پشت بهوهی ئهنجومهنی وهزیرانی ههرێمی كوردستان ـ عێراق پێشكهشی كردووهو وهك جێبهجێكردنێك بۆ حوكمی مادده (40)ی یاسای ژماره (1)ی ساڵی 2013 (یاسای بودجهی گشتیی ههرێمی كوردستان ـ عێراق بۆ ساڵی دارایی 2013)، پهرلهمانی كوردستان ـ عێراق له دانیشتنی ئاسایی ژماره (10)ی گرێدراو له رێكهوتی 23/4/2013 بڕیاری دهرچوواندنی ئهم یاسایهی دا: یاسای ژماره (5)ی ساڵی 2013 یاسای دیاریكردن و وهرگرتنی بهركهوته (مستحقات) داراییهكانی ههرێمی كوردستان ـ عێراق له داهاته ئیتیحادییهكان بهشی یهكهم پێناسهكان ماددهی یهكهم: مهبهستی ئهم یاسایه لهم زاراوانهی خوارهوه، ماناكانی بهرامبهریانه: یهكهم: حكومهتی ئیتیحادی: حكومهتی كۆماری عێراقی ئیتیحادی. دووهم: دهستور: دهستوری كۆماری عێراقی فیدڕاڵی ساڵی 2005. سێیهم: ههرێم: ههرێمی كوردستان ـ عێراق. چوارهم: پهرلهمان: پهرلهمانی كوردستان ـ عێراق پێنجهم: ئهنجومهنی وهزیران: ئهنجومهنی وهزیرانی ههرێم. شهشهم: داهاتهكانی نهوت و گاز: داهاتهكانی حكومهتی ئیتیحادی وهدهستهاتوو له پرۆسه نهوتیهكان و له نێوانیشیاندا فرۆشراوهكانی نهوت و گازو بهروبوم و دهستكهوتهكانی تری گرێبهسته نهوتیهكانی گرێدراو لهگهڵ كۆمپانیا بیانی و خۆماڵیهكان له لایهن حكومهتی ئیتیحادی یان حكومهتی ههرێمهوه. حهوتهم: خشتهی خهرجیهكان: خشتهی بڕی خهرجیه فهرمانڕهواو سهروهرییهكانی هاوپێچكراو لهگهڵ یاساكانی بودجهی گشتیی ساڵانهی ئیتیحادی لهوهتهی ساڵی 2004هوه. ههشتهم: مهبهست لهم زاراوانهی دادێن ماناكانی بهرامبهریانه كه له ماددهی یهكهمی یاسای نهوت و گازی ههرێمی كوردستان - عێراقی ژماره (22)ی ساڵی 2007دا هاتووه: (نهوت، نهوتی خاو، گاز، گازی سروشتی، كێڵگهی نهوت، كێڵگهی ههنووكهیی، كێڵگهی داهاتوو، پرۆسه نهوتیهكان) بهشی دووهم ئامانجهكانی یاسا ماددهی دووهم: ئامانجی ئهم یاسایه بریتیه له: یهكهم: وێنهكێشانی میكانیزمی یاسایی بۆ دیاریكردن و وهرگرتنی مافه داراییهكانی بهركهوته (مستحقات) بۆ ههرێم له نێو داهاته ئیتیحادییهكانداو، دهخرێنه نێو بودجهی گشتی ههرێمهوه. دووهم: بهتواناكردنی ههرێم بۆ وهرگرتنی بهركهوته (مستحقات)داراییهكانی له داهاتهكانی نهوت و گاز چ وهك خۆیان (عهینی شت) یان به كاش بهگوێرهی دهستور. سێیهم: وهرگرتنی بهركهوتهكانی (مستحقات) ههرێم له بهخشین و كۆمهك و قهرزی نێودهوڵهتی پێشكهشكراو به حكومهتی ئیتیحادی ئهویش پاڵپشت به بهندی یهكهم له ماددهی (106)ی دهستور. چوارهم: وهرگرتنی پشكی ههرێم له ههر داهاتێكی تری یان قهرهبووێكی وهرگیراو له لایهن حكومهتی ئیتیحادیهوه. پێنجهم: دابینكردنی میكانیزمی پێویست بۆ وهرگرتنی بهركهوتهكانی (مستحقات) ههرێم له بودجهی ئیتیحادی به لهبهرچاوگرتنی ئهو بڕه پارانهی كهلهكهبوونهو نهدراون وهك خهرجیهكانی سهروهریی و فهرمانڕهوایی هاتوو له نێو بودجهی ئیتیحادیهوه لهوهتهی ساڵی 2004هوه. شهشهم: وهرگرتنی قهرهبووه بهركهوتهكانی (مستحقات) ههرێم لهو زیانانهی كه دهرئهنجامی ئهو كاره ستهمكارانهی رژێمی پێشوو بوون له رێگهی داپلۆسینی بهكۆمهڵ و جینۆسایدو پرۆسهكانی ئهنفال و سیاسهتی زهوی سووتێنراو بهگوێرهی بڕگهی یهكهم له ماددهی (112)ی دهستور. حهوتهم: دهستهبهركردنی دادپهروهریی له دابهشكردنی داهاته ئیتیحادییهكان بۆ مسۆگهركردنی پاراستنی یهكڕیزیی گهلی عێراق و دهوڵهته ئیتیحادییهكهی به گونجاویی لهگهڵ ماددهی یهكهمی دهستور. بهشی سێیهم مافه داراییهكانی ههرێم ماددهی سێیهم: ههرێم مافی ههیه له: یهكهم: پشكێكی دادپهروهرانه له داهاتهكانی نهوت و گازی دهرهێنراو له سهرتاپای عێراق بهمهرجێك بگونجێت لهگهڵ دابهشبوونی دانیشتووان تیایدا پاڵپشت به ههر یهك له ماددهی (111)و بهندی یهكهم له ماددهی (112)ی دهستور. دووهم: پشكێكی دادپهروهرانه له سهرجهم داهاته وهرگیراوهكانی تری ئیتیحادیی و بهخشین و كۆمهك و قهرزه نێودهوڵهتیهكان تاوهكو حكومهتی ههرێم بتوانێت به ئهرك و بهرپرسیارێتی خۆی ههڵبستێت پاڵپشت به بهندی سێیهم له ماددهی (121)ی دهستور. سێیهم: پشكێكی سهربار له داهاتهكانی نهوت و گاز بۆ قهرهبووكردنهوهی ئهو زیانانهی كه له دهرئهنجامی كردهكانی رژێمی پێشوو لێیكهوتووه، پاڵپشت به بهندی یهكهم له ماددهی (112)ی دهستور. چوارهم: بهشدارییكردنی كردارهكیی له پێكهێنان و ئهندامێتی دهستهی گشتیی چاودێری و دابینكردنی داهاته ئیتیحادیهكان له رێگهی نوێنهرایهتی كردنی ههرێم تیایدا به شارهزاو نوێنهر بهگوێرهی حوكمی مادده (106)ی دهستور. پێنجهم: داواكردن له حكومهتی ئیتیحادی بۆ تهواوكردنی ئهو یاسایانهی هاوبهشی كردارهكیی له بهرێوهبردنی دهوڵهت و دامهزراوهكانی بهرجهسته دهكهن پاڵپشت به حوكمی مادده (105)ی دهستورو دوورخستنهوهی زیان له مافه دارایی و ئابورییهكانی ههرێم و دانانی یاسای دابهشكردنی داهاتهكانی نهوت و گاز پاڵپشت به بڕگهی یهكهم له مادده (112)ی دهستور بۆ خێراكردنی گهشهسهندن له ههرێم و پارێزگاكاندا. شهشهم: بهشدارییكردنی كردارهكیی لهگهڵ حكومهتی ئیتیحادی بۆ بهبازاڕكردنی نهوت و گازی بهرههمهێنراو له كێڵگه ههنووكهییهكان، وه به ڕۆڵی تاقانهی (حصری) خۆی ههڵبستێت له بهرێوهبردنی كێڵگه داهاتووهكان له ههرێمدا له نێوانیشیاندا بهبازاڕكردنی نهوت و گازی بهرههمهێنراو لێیان، كه ههرێم لێی بێبهشكراوه بههۆی ڕهتكردنهوهی حكومهتی ئیتیحادی و ههڵنهستانی به بینینی ڕۆڵی ئهرێیانهی خۆی له وێنهكێشانی سیاسهتی ستراتیجی پێویست بۆ پهرهپێدانی سامانی نهوت و گاز كه له بهندی دووهمی ماددهی (112)ی دهستوردا ئاماژهی بۆكراوه. حهوتهم: پشكێكی دادپهروهرانهی له نهوت و گازی خاوو بهرههمه نهوتیهكانی دابینكراو بۆ بهكاربردن له سهرتاپای عێراق، بۆ تهرخان بكرێت بهمهرجێك بگونجێت لهگهڵ دابهشبوونی دانیشتوان تیاییداو به لهبهرچاوگرتنی بارودۆخی تایبهتیی ههرێم و لابردنی ڕواڵهتهكانی جیاكاریی. بهشی چوارهم بنهماكانی دیاریكردنی مافه داراییهكانی ههرێم ماددهی چوارهم: یهكهم: رێژهی (17%) حهڤده لهسهدی متمانهپێكراو له یاساكانی بودجهی ئیتیحادی دهبێته بنهمایهك بۆ دیاریكردنی پشكی ههرێم له كۆی گشتی خهرجیهكانی بهگهڕخستن و خهرجیهكانی پرۆژهكانی وهبهرهێنانی بودجهی گشتیی ساڵانهی ئیتیحادی تاوهكو سهرژمێریێكی دانیشتوانی گشتی له عێراقدا ئهنجام دهدرێت، وه ههرێم ههمان رێژهی لهمانهی خوارهوهی دهبێت: أ- سهرجهمی داهاتهكانی بودجهی گشتیی ئیتیحادی له نێوانیشیاندا داهاتی وهدهستهاتوو له ههناردهكردنی نهوتی خاو. ب- سهرجهمی نهوتی خاوی پاڵاوتهكراوو دابینكراو بۆ بهكاربردن له سهرتاپای عێراقدا له نێوانیشیاندا نهوتی خاوی پێویست بۆ بهگهڕخستنی وێستگهكانی بهرههمهێنانی كارهبا. جـ- سهرجهمی خهرجیهكانی فهرمانڕهواو ودابینكراوهكانی ئاوهدانكردنهوهو گهشهپێدانی پرۆژهكانی پارێزگاكانی ههرێم و زێده وهدهستهاتووهكانی داهاتهكانی نهوتی خاوی ههناردهكراوو دابینكراوهكانی خهرجیه سهروهرییهكانی دهسته ههرێمایهتیهكانی هاوشێوه لهگهڵ دهسته ئیتیحادیهكانی پێكهاتوو له (سهرۆكایهتی ههرێم، پهرلهمان، ئهنجومهنی وهزیران، سهرۆكایهتی ئهنجومهنی وهزیران، نووسینگهی جێگری سهرۆك وهزیران، گاردی ههرێم (پێشمهرگه)، ئهنجومهنی پاراستنی ئاسایشی نیشتیمانیی، دهستهی مافهكانی مرۆڤ، دهستهی دهسپاكی، رهگهزنامهو سنوور، و دهزگای ئاسایش). دووهم: پێویسته لهسهر وهزارهتهكانی دارایی و ئابوری، و پلاندانان، و سامانه سروشتیهكان له ههرێمدا ئهوهی له (أ، ب، ج)ی بڕهگهی یهكهمی ئهم ماددهیهدا ئاماژهی بۆكراوه به ههماههنگی لهگهڵ لایهنه پهیوهندارهكانی تری ههرێم، ههژمار بكهن. سێیهم: أ- سهرباری پشكی پارێزگاكانی ههرێم له پترۆدۆلاری نهوتی خاوی ههناردهكراو له ههرێمدا لهوهتهی ساڵی 2009وه، ئهوا ههرێم مافی دۆلارێكی ههیه له ههر پترۆدۆلارێكی ههر بهرمیلێكی نهوتی خاو و (150) مهتر سێجای گازی بهرههمهێنراوو پاڵاوتهكراو یان دابینكراو بۆ بهكاربردن له پارێزگاكانی ههرێمدا، به مهرجێك ئهم بهركهوتانه (مستحقات)له لایهن وهزارهتی سامانه سروشتیهكان بهگوێرهی ستاندهره متمانهپێكراوهكانی حكومهتی ئیتیحادی ههژمار بكرێن. ب- ئهو داهاتانهی بهكردار له مهرزه سنووریهكانی پارێزگاكانی ههرێم دهستهبهركراون دهگهڕێندرێنهوهو به شێویهكی كورتكراوهیی (حصری) بۆ ئامادهسازیی و دووباره ئاوهدانكردنهوهی مهرزه سنوورییهكانی سهر به ههر پارێزگایهك تهرخان دهكرێن. جـ- ئهنجومهنی وهزیران به پهسهندكردنی پهرلهمان، تایبهتمهند دهبێت به دیاریكردنی چۆنیهتی مامهڵهكردن لهگهڵ داهاته وهرگیراوهكان له لایهن ههرێمهوه، ئهویش بهگوێرهی حوكمهكانی ئهم یاسایه. چوارهم: پێویسته لهسهر ئهنجومهنی وهزیران لێژنهیهكی وهزاریی پێكبهێنێت به مهبهستی خهملاندنی قهرهبووه شایستهكان بهپێی برگهی (سێیهمی) ماددهی سێیهمی ئهم یاسایه به بڕه پارهی كاش یان بهوهی بهرامبهریانه له عهینی شت له نهوتی خاوی ههرێم به مهرجێك ئهو قهرهبووه بهركهوتانه (مستحقات) به قیستی ساڵانه له ماوهیهك كه له (5) ساڵ له رێكهوتی بهركاربوونی ئهم یاسایه تێپهڕ نهكات، بدرێنهوه. ماددهی پێنجهم: پێویسته لهسهر ئهو وهزارهت و ئهو لایهنانهی له مادده چواری ئهم یاسایهدا ئاماژهیان بۆكراوه له ماوهیهك كه له (60) شهست رۆژ له رێكهوتی بهركاربوونی ئهم یاسایهدا تێپهڕ نهكات، ئهركهكانیان تهواو بكهن و راپۆڕتی كۆتاییان پێشكهشی ئهنجومهنی وهزیرانی بكهن بۆ پهسهندكردنیان له ماوهیهك كه له (30) سی رۆژ له رێكهوتی گهیشتنی بۆ ئهنجومهن، تێپهڕ نهكات. بهشی پێنجهم رێكارهكانی وهرگرتنی مافه داراییهكانی ههرێم ماددهی شهشهم: یهكهم: پێویسته لهسهر ئهنجومهنی وهزیران پاش دیاریكردن و خهملاندنی مافه داراییهكانی ههرێم بهگوێرهی حوكمهكانی ئهم یاسایه داوا له حكومهتی ئیتیحادی بكات به دانهوهی شایسته داراییه خهملێندراوهكان بهپێی یاسا له ماوهی (90) نهوهت رۆژ له رێكهوتی پێڕاگهیاندنی به داواكارییهكه و ههڵسانی به دانانی یاسای دابهشكردنی داهاتهكانی نهوت و گاز پاڵپشت به بهندی یهكهم له ماددهی (112)ی دهستور. دووهم: له حاڵهتی ئاگادارنهكردنهوهی حكومهتی ههرێم له لایهن حكومهتی ئیتیحادیهوه به ئامادهبوونی بۆ دانوستان دهربارهی شایستهكانی ههرێم، له ماوهی (30) سی رۆژ له رێكهوتی وهرگرتنی داواكارییهكهی ههرێم یان بهسهرچوونی (90) نهوهت رۆژ بهسهر رێكهوتی دهستپێكردنی دانوستان بهبێ گهیشتن به پێكهاتنێك له نێوان ههردوو لایهن یان ڕهتكردنهوهی داواكارییهكانی ههرێم به شێوهیهكی نائاشكرا یان ئاشكرا یان بێ دهنگبوون له ئاستیهوه، ئهوا پێویسته لهسهر حكومهتی ههرێم ئهو رێكارانهی به گونجاویان دهبینێت بهپێی حوكمهكانی ئهم یاسایه بۆ وهرگرتنی مافه داراییهكانی خۆی بگرێتهبهر له نێوانیشیاندا بهرههمهێنان و ههناردهكردن و فرۆشتنی نهوتی خاوو گاز بۆ پڕكردنهوهی سهرجهم ئهو بهركهوتانه (مستحقات) كهوا حكومهتی ئیتیحادی خۆی دهگرێت له دانهوهیان، چ بهر له بهركاربوونی ئهم یاسایهوه بێت یان له دوای و ئاگاداركردنهوهی پهرلهمان لێیهوه. ماددهی حهوتهم: حكومهتی ههرێم لهو بڕیارو رێكارانهی بهپێی ئهم یاسایه دهیانگرێتهبهر پابهند دهبێت به حوكمهكانی یاسای نهوت و گازی ژماره (22)ی ساڵی 2007 له نێوانیشیاندا مامهڵهكردنی لهگهڵ داهاته وهرگیراوهكان و ههڵدهستێت به بهرپرسیاریهتیهكانی بهپێی پرنسیپ و ستاندهره تایبهتهكانی دهسپێشخهری شهفافیهت له پیشهسازییه دهرهێنراوهكان (EITI). ماددهی ههشتهم: كار به هیچ دهقێكی یاسایی یان بڕیارێكی ناكۆك لهگهڵ حوكمهكانی ئهم یاسایهدا ناكرێت. ماددهی نۆیهم: وهزیری سامانه سروشتیهكان به ههماههنگی لهگهڵ وهزیری دارایی و ئابوری بۆی ههیه رێنمایی پێویست بۆ ئاسان جێبهجێكردنی حوكمهكانی ئهم یاسایه دهربكات. ماددهی دهیهم: پێویسته لهسهر ئهنجومهنی وهزیران و لایهنه پهیوهندارهكان حوكمهكانی ئهم یاسایه جێبهجێ بكهن. ماددهی یازدهم: ئهم یاسایه له رێكهوتی بڵاوكردنهوهی له رۆژنامهی فهرمی (وهقایعی كوردستان) دا جێبهجێ دهكرێت. د.ارسلان بایز اسماعیل سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان - عێراق هۆكاره پێویستهكان لهبهر ئهوهی دهستوری عێراقی دهقی كردووه لهسهر مافه داراییهكانی ههرێم، چ ئهوهی شایسته بێت له داهاته ئیتیحادیهكان له نێوانیشیاندا نهوت و گاز یان ئهوهی شایستهیه له قهرهبووكردنهوهكانی ههرێم لهو سوودانهی لهدهستی داون و لهو زیانانهی پێیگهیشتوون له دهرئهنجامی بێبهشكردنی له شایستهكانی له داهاتهكانی دهوڵهتی عێراقی بۆ دهیان ساڵ و ئهو زیانه گیانیی و داراییانهی به هاوڵاتیانی ههرێم گهیشتووه له دهرئهنجامی سیاسهته داپلۆسێنهره ستهمكارهكانی حكومهته عێراقیه یهك له دوای یهكهكان و جێبهجێكردنیان بۆ سیاسهتی زهوی سوتێنراو بۆ كوردستان و جینۆسایدكردنی گهلهكهی، وه لهبهر ئهو دهسهڵاتانهی ههرێم كه دهستور دهقی لهسهر كردوون و ئهو تایبهتمهندییانهی پێی راسپێردراوهو بۆ مسۆگهركردنی مافهكانی ههرێم و شایسته داراییهكانی، ئهوا ئهم یاسایه دهرچووێندرا.